در فرهنگ لغت فارسى، واژه «خزانه» به معناى جايى است كه اموال و نقود را در آنجا نگهدارى میکنند و «گنجخانه» و «گنجينه خانه» از ديگر معانى اين واژه است. اما خزانهداری در بارگاه ملكوتى هشتمين خورشيد ولايت، حضرت رضا(ع) داستان متفاوتى دارد.
به گزارش آستان نیوز، اينجا تنها اشيا و آثار تاريخى و ارزشمند نگهدارى و حفاظت نمیشوند، بلكه خزانهداری اين آستان ملائك پاسبان، مملو و سرشار از عشق و ارادت زائران و دلباختگان امام هشتم (ع) در اعصار مختلف است.
کلیددار این خزانه «محمدمهدی زاهدی» است، او رئیس اداره ذخایر و نفایس آستان قدس رضوی است که در یک روز زمستانی پذیرای خبرنگار آستان نیوز در محیط کاملاً متفاوت این خزانه بود.
آقای زاهدی! تشکیلات خزانهداری در آستان قدس رضوی چگونه شکل گرفته و چه وظیفهای بر عهده دارد؟
ابراز عشق و علاقه از سوی زائران و ارادتمندان به ساحت مقدس حضرت رضا(ع) در دوران و اعصار مختلف که نشأت گرفته از ایمان به خدا و عمل به دستورات پیامبر اکرم(ص) در اطاعت و مودت و مهرورزی به خاندان عصمت و طهارت(ع) است، منشأ بروز ارادتمندی به این آستان ملکوتی بوده است. بهگونهای که مسلمانان، شیعیان و دلباختگان امام هشتم(ع) در ادوار و اعصار گوناگون بهترین هدایا و آثار ارزشمند تاریخی خود در زمینههای مختلف را از روی اخلاص و محبت و عشق به این آستان مقدس تقدیم کردهاند.
از طرف دیگر با گذشت زمان و ازدیاد هدایای ارزشمند تاریخی، نیاز به شکلگیری مکان و مجموعهای برای نگهداری از آثار و هدایای تقدیم شده به بارگاه مقدس رضوی بیش از پیش احساس شد تا امکان اینکه این آثار بهتدریج به نمایش گذاشته شوند به وجود آید. لذا تشکیلاتی با عنوان خزانهداری کل به وجود آمد و با توجه به ساختار جدید آستان قدس رضوی به اداره ذخایر و نفایس که یکی از ادارههای تابعه مدیریت کل نذورات آستان قدس است، تغییر نام پیدا کرد.
این مجموعه در آستان قدس رضوی همزمان با تشکیل مجموعه موزهها در این نهاد مقدس به سالهای اولیه دهه 20 شمسی حدود سالهای 1323 یا 1324 برمیگردد و با گذشت زمان و سیر تاریخی و به دلیل گسترش تشکیلات سازمانی و اداری در بارگاه منور حضرت رضا(ع) و با انجام عملیات ساختمانی و عمرانی در حرم مطهر حضرت ثامن الائمه(ع) پایهگذاری شد که مهمترین وظیفه آن نگهداری و حفاظت از آثار ارزشمند تاریخی، فرهنگی و… متعلق به بارگاه مقدس حضرت علی بن موسی الرضا(ع) است که از سوی ارادتمندان و شیفتگان این آستان مقدس به مجموعه حرم مطهر رضوی تقدیم شده است.
به نظر شما پیام آثار تاریخی موجود در خزانه چیست؟
اینجا آثار تاریخی بسیار باارزشی وجود دارد که دلباختگان در طول تاریخ، این آثار را به حرم مطهر امام رضا(ع) تقدیم کردهاند. با عنایت به اینکه بسیاری از اهداکنندگان این هدایا در حال حاضر در قید حیات نیستند، اما پیام این آثار، ارادت، عشق و دلباختگی اهداکنندگان آنها به محضر پاک و مقدس حضرت ثامنالحجج(ع) پس از گذشت سالهای متمادی بوده که همچنان ادامه دارد.
بنابراین خزانه آستان قدس رضوی تنها یک مجموعه تاریخی و یا یک مکان نگهداری اشیاء نیست، بلکه اینجا خزانه دلهاست و خزانه در این بارگاه مقدس، به نوعی بیانگر تبلور عشق و ارادت و اخلاص زائران و مجاوران امام رضا(ع) به ساحت مقدس آن حضرت به شمار میآید.
خزانه این حرم مطهر در حقیقت یک مجموعه میراث ماندگار است که بر اساس عشق و محبت و علاقه ارادتمندان به خاندان پاک پیامبر اکرم(ص) تشکیل شده است و ما در حال حاضر وظیفه داریم با نگهداری، حفاظت و صیانت صحیح، اصولی و علمی همراه با رعایت شرایط و استانداردهای لازم، این آثار ارزشمند که همچون امانت در اختیار ماست، به نسلهای آینده تحویل دهیم تا سلسله انتقال این میراث ماندگار و با ارزش از نظر فرهنگی و تاریخی از نسلی به نسل دیگر همچنان ادامه یابد.
این آثار تاریخی که در دورانهای گوناگون تقدیم بارگاه مقدس امام رضا(ع) شده است در چه زمینههایی است؟
در حال حاضر تعداد بسیار زیادی از آثار متنوع و گوناگون تاریخی و فرهنگی از جمله ضریحپوشها، صندوق پوشها، ابزار و ادوات روشنایی، شمعدانها، قفلها، ساعتها، ادوات و وسایل تزئینی حرم مطهر در گذشته بسیار دور، کاشیها، سلاحها و ادوات جنگی،منسوجات و پارچههای قیمتی و تزئینی، صنایع دستی و… در خزانه آستان قدس رضوی وجود دارند که بیشتر به صورت وقف، نذر و یا اهدایی به حرم مطهر امام رضا(ع) در اعصار گوناگون تقدیم شده است و هم اکنون در بهترین شرایط و ویژگیها نگهداری میشوند.
بر اساس وظایف اداری و سازمانی و رسالت فرهنگی که داریم با نهایت دقت و امانتداری در حفاظت و نگهداری از آثار ارزشمند کوشیده و به همین دلیل مکانی مناسب با تجهیزات لازم برای نگهداری این اشیا گرانبها و تاریخی که به نوعی میراث ماندگار از نسلهای گذشته و مربوط به دورانهای مختلف است در مجموعه بارگاه مطهر امام هشتم(ع) پیشبینی شده.
در محل کنونی خزانه از نظر شرایط محیطی، نور، رطوبت، دما و… همچنین شرایط فیزیکی هرگونه تمهیدات لازم و مورد نیاز اندیشیده شده است. محل خزانه حرم مطهر امام هشتم(ع) از نظر ساختمانی و عمرانی به گونهای طراحی شده که در سختترین شرایط فیزیکی و محیطی، حتی اگر جریان برق هم قطع شود و سامانههای کنترل شرایط محیطی نیز متوقف شوند، بازهم قادر به نگهداری و مراقبت از اشیا و آثار تاریخی موجود در آن برای مدت زمان طولانی بوده، بدون اینکه کوچکترین ایراد و اشکالی در این زمینه به وجود آید. با توجه به موارد بیان شده میتوان گفت که خزانه آستان قدس رضوی نه تنها در سطح کشور که در بین آستانهای مقدس و اعتاب متبرکه حضرات معصومین(ع) بینظیر بوده و از نظر ساختمانی، عمرانی و ظرفیتهای نگهداری استاندارد و مطلوب آثار ارزشمند تاریخی، دارای شرایط منحصر به فرد در این زمینه است.
قدمت آثار تاریخی موجود در مخازن آستان قدس ضوی به چه دورانی برمیگردد؟
قدیمیترین آثار تاریخی موجود در خزانه، سفالهای قبل از تاریخ اسلام است که قدمت آنها به حدود چهار هزار سال قبل از میلاد مسیح(ع) میرسد، همچنین در مورد آثار متعلق به بارگاه ملکوتی حضرت رضا(ع) آثار باارزشی از جمله ضریح پوشها، صندوق پوشها و… وجود دارد، ضمن اینکه پردهها و دست بافتهای موجود در حرم مطهر از حدود 500 سال قبل (یعنی حدود دوره صفویه) نیز در این زمینه از جمله آثار نفیس و باارزش به شمار میآیند.
یکی دیگر از آثار ارزشمند و با قدمت قابل توجه در این زمینه، «صندوق پوش گلابتون دوزی شده» مربوط به سال 952 هجری قمری است که بر روی این صندوق پوش، سوره مبارکه فتح از قرآن کریم به وسیله نخهای طلا و نقره دوخته شده است.
«کاشیهای زرین فام» هم از دیگر آثار تاریخی باارزش و متعلق به عصر ایلخانی و سلجوقی است که در خزانهداری کل نگهداری شده وهم اکنون نمونههایی از آنها در دیوارهای روضه منوره حضرت رضا(ع) وجود دارند که مانند یک شناسنامه باارزش در معرفی روضه منوره امام هشتم(ع) نقش آفرینی میکنند، به گونهای که از طریق این کاشیها میتوان به سیر تاریخی تحول و تکامل تزئینات معماری و ساختمانی به کار رفته در مجموعه بارگاه ملکوتی امام رضا(ع) پی برد.
فرشهای موجود در موزههای آستان قدس رضوی از دوره شاه عباس صفوی، همچنین ادوات و اسباب روشنایی مانند قندیلها، شمعدانیها، چراغهای پیسوز و… از دوره صفویه از دیگر آثار باارزش و با قدمت قابل توجه در مجموعه خزانه به شمار میآیند.
خزانه آستان قدس رضوی چه تفاوتی از نظر عملکرد با مجموعه موزههای این نهاد مقدس دارد؟
از لحاظ فنی آنچه که زائران و مجاوران بارگاه ملکوتی حضرت رضا(ع) در موزههای آستان قدس رضوی مشاهده میکنند، بخش کوچکی از تعداد کل آثار تاریخی و ارزشمند موجود در این مجموعه است. آنچه که باید به آن اشاره کرد این موضوع است که خزانه وظیفه نگهداری و آماده سازی این آثار ارزشمند جهت نمایش در موزهها را دارد و وظایف سازمانی و اداری آن با مجموعه موزهها تفاوت دارد.خزانه محلی است که با بهرهگیری از بروزترین روشهای موجود در حفظ و نگهداری از اشیاء تاریخی تلاش نموده تا این میراث گرانبها را برای آیندگان حفظ کند.
اگر بخواهم کاملتر بیان کنم باید بگویم که مجموعه خزانهداری حرم مطهر رضوی در زمینه حفاظت و نگهداری، شناسایی و طبقهبندی آثار تاریخی مطابق شرایط فنی و استانداردهای لازم فعالیت میکند در صورتی که موزههای آستان قدس رضوی محل نمایش این آثار است تا در معرض دید عموم مردم و بازدیدکنندگان قرار گیرد.
«دوره استراحت» در مورد آثار تاریخی و موزهای به چه معنا است؟
آثار تاریخی که در موزهها به نمایش درآمده است پس از مدت زمانی باید دوباره به محل خزانهداری آستان قدس رضوی بازگردانده شوند تا اصطلاحاً «دوره استراحت» را طی کنند. دوره استراحت، اصطلاحی فنی در زمینه نگهداری و مراقبت و حفاظت از اشیاء و آثار ارزشمند است که از اهمیت بسزایی برخوردار بوده و در مدت سپری شدن دوره استراحت، آثار تاریخی از داخل موزهها به محل خزانهداری آستان قدس رضوی بازگردانده شده و به جای آنها، آثار تاریخی دیگری جهت نمایش از محل خزانه به داخل موزهها منتقل میشود.
خزانه در جهت انجام پژوهش و تسهیل نمایش و ارائه آثار تاریخی و ارزشمند به منظور انتخاب شیء، توسط موزه داران این نهاد مقدس، نهایت همکاری و تعامل را با این افراد داشته و خدمات لازم را ارائه میکند. ضمناً باید به این نکته مهم نیز اشاره کنم که همه آثار و اشیاء نفیس موجود در مجموعه موزههای آستان قدس رضوی در شهرهای مختلف (مشهد مقدس، تهران، یزد، کرمان و…) همگی متعلق به خزانه یعنی اداره ذخایر و نفایس بوده که به صورت امانت و به منظور رؤیت بازدیدکنندگان در اختیار موزههای آستان قدس رضوی قرار گرفته و بنا به وصیت واقفان آن در شهرهای مذکور به نمایش درآمده و پذیرای بازدیدکنندگان زیادی از اقصی نقاط ایران است. همچنین چنانچه بعضی از آثار تاریخی و ارزشمند خزانه برای نگهداری بهتر نیازمند مرمت باشند، با نظارت کارشناسان مرمت این حوزه و با جدیدترین روشهای استاندارد روز دنیا، مرمت لازم صورت میپذیرد.
علاقهمندان چگونه میتوانند آثار تاریخی و اشیاء ارزشمند خود را به بارگاه مقدس حضرت رضا(ع) تقدیم کنند؟
زائران، مجاوران و عموم علاقهمندان میتوانند با مراجعه به دفاتر نذورات آستان قدس رضوی در مجموعه حرم مطهر امام هشتم(ع) هدایا و آثار تاریخی و با ارزش خود را اهداء کنند، چنانچه در بین این آثار، موارد با ارزش تاریخی و فرهنگی و… وجود داشته باشد، مطابق موازین شرعی، قانونی و ضوابط موجود، تحویل خزانه میشود. همچنین چنانچه علاقهمندان(اشخاص اهدا کننده) متقاضی به نمایش گذاشتن آثار و اشیاء تقدیمی خود در موزههای آستان قدس رضوی باشند، در اینگونه موارد، توسط کارشناسان خبره خزانه، مشاورهها و راهنماییهای لازم با بیان ضوابط و شرایط موجود (از نظر رعایت ضوابط و دستورالعملها) به این افراد ارائه میشود. همچنین در صورتی که این اشیاء ارزشمند در سایر استانها بوده میتوان از طریق دفاتر نمایندگی آستان قدس رضوی در هر استان اقدام نموده یا با شماره تلفن 05132002265 در حرم مطهر امام هشتم (ع) تماس حاصل کرده تا به صورت مستقیم نسبت به تحویل گیری اشیاء اقدام شود.
گفتوگو: محمدحسین مروج کاشانی
انتهای پیام