در حال حاضر بسياري از دست‌نوشته‌هاي فارسي در بسیاری از کشورهای شرقی وجود دارند که بیان کننده آداب و فرهنگ و رسوم مختلف ملی و مذهبی است.
برخی از این نسخه‌های خطی ارزشمند که به بیان آداب و رسوم نوروز در گذشته می‌پردازند در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.
اشعار بهاری در نسخه‌های خطی
سیدرضا صداقت حسینی؛ کارشناس نسخ خطی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی مجموعه نسخ خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی را گنجینه‌ای از نسخه‌های منحصر به فرد در علوم مختلف عنوان می کند که موضوعات گوناگونی اعم از فرهنگ، ریاضایات، دین، اقتصاد و اجتماع را در بردارد.
وی به نسخه‌هایی در این گنجینه کتابت شده در قرون 13 و 14 اشاره می کند که به مضامین نوروز اشاره دارد.
بهاريه منظوم تأليف «سليمان‌‌خان لله برگشاطي» کتابت شده به تاریخ 1328ق، دو نسخه نوروزنامه تأليف «ابوالقاسم بن احمد يزدي» کتابت قرن 14 و کتابت 1234ق، نوروزنامه کتابت شده به تاریخ 1285ق؛ از جمله آثاری است که وی بدان اشاره داشته و در حال حاضر در گنجینه نسخ خطی سازمان نگهدای می‌شود.
این کارشناس نسخ خطی به نسخه‌های«مثنوي پير و جوان» تحرير شده به تاریخ 1254ق بر کاغذ حنايي و نسخه ديگر، تحرير شده به تاریخ 1319ق اشاره می‌کند که داراي سرلوح مزدوج مذهب و منقش بوده و به دیوان شعرای دوره سلجوقیه، غزنوی و سامانیان اشاره می‌کند که قصائد ابتدایی آن‌ها در وصف بهار است و تصاویر نابی از بهار را در اشعارشان متجلی کرده‌اند.
منتخباتي از اشعار شعرا شامل يوسف و زليخاي آذر، حکايت کنيزک صيني اسکندر از نظامي، پيروجوان ميرزا نصير، بهاريه عثمان مختاري، بهاريه در ذکر اشياي خداوند، بهاريه ظهوري، ساقي‌نامه مولانا اميدي، قطعه سلمان ساوجي و ساقي‌نامه نظامي، متعلق به قرن 13 هجری قمری از دیگر نسخه‌های نفیسی است که در گنجینه نسخ خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.
آداب نوروز
این کارشناس نسخ خطی به نسخه‌های دیگری اشاره می‌کند که به آداب و ادعیه نوروز پرداخته و در این گنجینه نگهداری می‌شود.
«ذریعۀ النجاح» نسخه خطی به زبان فارسی تالیف سیّد محمّد صالح بن عبدالواسع خاتون آبادی از شاگردان علامه مجلسی و ملامیرزای شیروانی 1116در سال هجری قمری از جمله این نسخ بود که وی بدان اشاره داشت.
این اثر مشتمل بر ادعیه و اعمال مشهور سال منقول از کتب ادعیه شیخ طوسی، ابن طاووس و شیخ کفعمی و به نام شاه سلیمان صفوی است که از یک مقدمه در فضیلت دعا و آداب و شرایط و اوقات استجابت و دوازده باب در اعمال ماه‌های قمری و خاتمه‌ای در بیان فضیلت و شرافت روز نوروز و آداب و اعمال آن اشاره داشته که توسط محمدرضا بن محمد کرمانی در سال 1246در 251 برگ، به خط نسخ 14 سطری نگاشته شده است.
«آداب و اعمال نوروز»، تالیف و کتابت شده توسط میرزا احمد فرزند میرزا محمد شفیع وصال وقار(1232-1298 هـ. ق) فاضل و خوشنویس و هنرمند نیمه دوم سده 13 هـ. ق از دیگر نسخه‌های نفیس این مجموعه است که در سال 1349 توسط آستان قدس رضوی خریداری شده است.
«نوروز و سال نو» تالیف محمد باقر بن اسماعیل حسینی خاتون آبادی (1070-1127ق)، رساله مختصری در ارتباط با نوروز و سال نو است که توسط محمد ایرانی مجرد در اسفند 1388وقف آستان مقدس رضوی شده است.
نوروزنامه‌ای دیگر به زبان فارسی تالیف ابوالقاسم بن احمد یزدی (قرن 13ق)، از دیگر اثاری است که در گنجینه رضوی نگهداری می‌شود.
این رساله مختصری در وقوع عید نوروز در هر یک از روزهای هفته و پیش‌گویی راجع به آن سال است که در قرن 14 هجری قمری کتابت شده و توسط علی اصغر اصغرزاده در مرداد 1371به این مجموعه اهدا شده است.
«نوروزنامه»، خواجه محمد بن علي حكيم ترمذي، یکی از آثار ارزشمند این مجموعه در خصوص نوروز است.
مولف اين رساله را پس از يكصد و بيست و پنج سال زندگي و جستجو در علم نجوم و احكام آن، تأليف كرده و در خصوص پيامد وقوع نوروز در هر يك از روزهاي هفته و نشانه‌هاي هر يك از دوره‌هاي دوازده ساله تقويم مغولي كه هر يك نام جانوري بر خود دارند بحث و هفته را از روز يكشنبه آغاز كرده است.
این نسخه توسط درويش علي بن درويش محمود بين سالهای 943 تا 954ق. کتابت شده و در سال 1386 به آستان قدس رضوی اهدا شده است.
«مصباح العابدين» تالیف سيد زين العابدين خادم حسيني از اعلام اماميه قرن 11ق نسخه دیگری به زبان عربی و فارسی در باب اعمال نوروز است.
این کتاب به بیان اعمال و ادعيه مستحبي هفته، ماهها و سال پرداخته است که مشتمل بر مقدمه، دوازده مطلب و خاتمه بوده و به نام سلطان شاه صفي صفوي حسيني (ـ1051ق.) تأليف شده است. این اثر ارزشمند توسط مقام معظم رهبری در خرداد 1373به آستان قدس رضوی اهدا شده است.
«رساله در اعمال و فضيلت نوروز» کتابت 1084ق، «رساله در گل و نوروز» تأليف «خواجگي کاساني» تحرير 1050ق، «رساله در نوروز و سال نو» تحرير قرن 13ق، «رساله در ساعات و احکام نوروز و احکام خسوف و کسوف»، «قاعده في احکام نوروز» تحرير 1252ق از دیگر نوروزنامه های خطی است که نسخه های آن در گنجینه نسخ خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می شود.
منبع : آستان نیوز
