سه شنبه 29 اسفند 1402 - Tuesday 19 March 2024

یادداشت دکتر ” محمّد بیدگلی ” استاد دانشگاه و کارشناس مسائل ایران در خصوص « شوخ طبعی قومیتی در ایران زمین »

یادداشت دکتر ” محمّد بیدگلی ” استاد دانشگاه و کارشناس مسائل ایران در خصوص « شوخ طبعی قومیتی در ایران زمین »

*ﺷـﻮخﻃﺒﻌـﻲ ﻣﻜـﺎﻧﻴﺰم دﻓﺎﻋﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪﻳﺎﻓﺘﻪای اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﻌﺎرضﻫﺎی ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﻓـﺸﺎرزای بیروﻧﻲ از ﻃﺮﻳﻖ اﻫﻤﻴﺖ دادن ﺑﻪ ﺟﻨﺒﻪﻫـﺎی ﻃﻨﺰآﻣﻴـﺰ و ﺳـﺮﮔﺮمﻛﻨﻨـﺪه ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ﻛﻨﻨـﺪ.

*در تحقیقات اثرات متعددی برای شوخ طبعی توصیف شده است که برخی از این اثرات ذهنی و برخی جسمی هستند ، برخی مربوط به درون فرد و برخی مربوط به روابط بین فردی و اجتماعی می باشند که از جمله می توان به مواردی همچون ارتقای سلامت روان – کاهش درد جسمی – افزایش شادکامی و رضایت – مقابله با استرس و مقابله با ناامیدی و جلوگیری از خودکشی اشاره نمود.

سرویس ایران و بین الملل ” رواپرس ” : دکتر محمد بیدگلی – استاد دانشگاه و کارشناس مسائل ایران ؛

 

 

 

خنده و شوخی یکی از مهمترین ویژگی ها و خصوصیات جامعه بشری محسوب می شود که سابقه ای به قدمت نوع بشر دارد. از گذشته های دور تا به امروز، این پدیده به صورت ثابت در همه فرهنگ ها وجود داشته است . فلاسفه یونان از جمله ارسطو وجه تمایز آدمی از سایر گونه های حیوانات را توانایی خندیدن دانسته و تاکید کرده که از میان حیوانات، تنها آدمی است که می تواند بخندد . با گذشت زمان در اغلب جوامع بشری بخش خاصی از فرهنگ تحت عنوان فرهنگ خنده با محوریت موضوعات شادی آفرین و فرح بخش و شوخ طبعانه شکل گرفته است .فرهنگ شوخی و خنده از نظر شکل و محتوا بسیار گسترده و متنوع است . شوخ طبعی، یکی از عوامل مهم موفقیت افراد در تعامل های اجتماعی و یک مهارت و شایستگی اجتماعی است. شوخ طبعی در بسیاری از اشکال ارتباطی رایج است و با مطالعه ی سازمان ها ارتباط دارد. ﺷـﻮخﻃﺒﻌـﻲ ﻣﻜـﺎﻧﻴﺰم دﻓﺎﻋﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪﻳﺎﻓﺘﻪای اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﻌﺎرضﻫﺎی ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﻓـﺸﺎرزای بیروﻧﻲ از ﻃﺮﻳﻖ اﻫﻤﻴﺖ دادن ﺑﻪ ﺟﻨﺒﻪﻫـﺎی ﻃﻨﺰآﻣﻴـﺰ و ﺳـﺮﮔﺮمﻛﻨﻨـﺪه ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ﻛﻨﻨـﺪ.

به طور کلی چهار سبک شوخ طبعی قابل تفکیک است:  

-شوخ طبعی پرخاشگرانه:

در این سبک شوخی، گفته ها و رفتار فرد باعث تحقیر طرف مقابل می شود. حتی ممکن است خود گوینده هم متوجه این موضوع نباشد؛ به عبارتی این نوع شوخی به نحوی باعث آزار و تحقیر مخاطب می شود. در حال حاضر بعضی از شوخی هایی که در شبکه های اجتماعی رد و بدل می شوند از این نوع هستند.

 

 

 

 

 

-شوخ طبعی خودشکنانه:

در این سبک شوخی که نقطه مقابل شوخ طبعی پرخاشگرانه است، فرد به تحقیر خود می پردازد تا جمع را بخنداند. در این جا فرد خود را خوار و مضحکه مردم قرار می دهد تا دیگران بخندند.

-شوخ طبعی خود ارزنده ساز:

در این جا حتما لازم نیست مخاطبی وجود داشته باشد؛ بلکه ممکن است فرد با مشکل و مساله ای مواجه شود و با آن شوخی کند تا از استرس و فشار ناشی از آن بکاهد، با این هدف که بهتر با مساله مواجه شود.

-شوخ طبعی پیونددهنده:  

در این سبک فرد برای این که رابطه اش با جمع صمیمانه تر شود به این شوخی می پردازد. هدف سرگرم کردن و خنداندن دیگران بدون تحقیر یا بی ارزش کردن خود و دیگری است. فرد شخصیت خود را تحقیر نمی کند و از طرفی حواسش هست که شوخی اش باعث رنجش کسی نشود.

شوخ طبعی و بذله گویی یک ویژگی روانی است. بنابراین نمی توانیم بگوییم هر شخصی که شوخ طبع و بذله گو است الزاماً مشکلی دارد و برای پنهان کردن غم ها و مشکلاتش این گونه رفتار می کند. گاهی هم هستند افرادی که در زندگی شخصی و بیرونی خود زیاد موفق به نظر نمی رسند ولی شادمانی شان ناشی از خلق ویژه و دنیای درون آنهاست و وقتی با این افراد بیشتر معاشرت داشته باشیم متوجه می شویم این آدم ها زیاد هم زندگی را سخت نمی گیرند. برداشت های ذهنی این افراد نسبت به پدیده ها با خیلی از ما متفاوت است و زیاد حساسیت به خرج نمی دهند. این افراد برداشت های منفی ندارند. یعنی نقاط منفی کمتر به چشمشان می آید و زودرنج نیستند. چنین افرادی وقتی با ناکامی و شکستی در زندگی شان مواجه می شوند، دنیا برایشان به آخر نمی رسد.

 

*شوخ طبعی قومیتی

شوخ طبعی در همه حوزه های انسانی به انواع و اشکال گوناگون حضور دارد .یکی از زیر مجموعه های این فرهنگ ، شوخ طبعی قومیتی است . در این گونه از شوخ طبعی، عموما قومیتها،گروه های اقلیت،ساکنان شهرها و روستاییان به عنوان گروه هدف شوخ طبعی در نظر گرفته شده و دستمایه شادی آفرینی و شوخ طبعی واقع می گردند . در جامعه ایران به عنوان یک جامعه چندقومیتی، شوخ طبعی های قومیتی بسیار متداول هستند. در دهه های اخیر به دنبال وقوع انقلاب اطلاعات و همرا با ایجاد و گسترش فناوری های ارتباطی، زمینه مساعدی برای تولید و انتقال شوخ طبعی های قومیتی به ویژه در قالب جوک های قومیتی فراهم آمده است .روزانه میلیون ها جوک قومیتی از طریق سرویس پیام کوتاه و اخیرا از طریق شبکه های اجتماعی به راحتی و در کمترین زمان به سراسر کشور منتقل می شوند. علی رغم قدمت و گستره فرهنگ خنده و شوخی در جامعه ایرانی، تاکنون تحقیقات و پژوهش های اندکی درباره شوخ طبعی های قومیتی به طور خاص در ایران انجام گرفته است .

شوخ طبعی قومیتی را آن دسته از شوخی ها و مطالب خنده دارمی دانند که به گروه های قومی و نژادی توجه کرده و خصوصیات منتسب شده به این گروه ها را به صورت توهین آمیزی مورد انتقاد و بی اعتباری قرار می دهند.در ادبیات فارسی در طول ادوار گذشته قالب ها و گونه های مختلفی شکل گرفته اند که اساس و مبنای آنها شوخ طبعی با قومیت ها و اقلیت های قومی، مذهبی و اجتماعی بوده اند. این قالب ها عبارتند از کارنامه سرایی، شهرآشوب، شوخ طبعی درهم و برهم و شوخ طبعی با لهجه های محلی .

همچنین در عرصه فرهنگ عامه، دو نمایش سیاه بازی و صندوق کابلی وجود داشته اند که آنها نیز محتوایی شوخ طبعانه دارند و هر دو آنها شخصیت های قومیتی متعددی وجود داشته اند.

 

 

 

می توان گفت با عنایت به بررسی های بعمل آمده شوخ طبعی های قومیتی در ایران همانند دیگر کشورها از قدمت گسترده ای برخوردار است  و تاریخچه آن به قرون اولیه اسلامی باز می گردد و در گذشته به شکل شوخ طبعی های شهری رواج داشته از جمله در نیشابور،قزوین،اصفهان، کاشان و ری و … که عموما هدف شوخ طبعی ها قرار گرفته اند.

در تحقیقات اثرات متعددی برای شوخ طبعی توصیف شده است. برخی از این اثرات ذهنی و برخی جسمی هستند. برخی مربوط به درون فرد و برخی مربوط به روابط بین فردی و اجتماعی هستند از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره داشت :
– ارتقای سلامت روان – کاهش درد جسمی – افزایش شادکامی و رضایت – مقابله با استرس و مقابله با ناامیدی و جلوگیری از خودکشی .

مسخره کردن و شوخی های خشونت آمیز بسیار شبیه شوخی سالم است. درک تفاوت بین این دو نوع شوخی خیلی سخت نیست. در شوخی های ناسالم و خشونت آمیز با کمی توجه در واکنش های طرف مقابل می توان درک کرد که مخاطب آزرده خاطر و رنجیده شده است. آدم هایی که ذاتاً افراد جدی و درون گرایی هستند معمولاً نمی توانند خیلی شوخ طبع و بذله گو باشند. در نهایت آنها فقط می توانند در جمع با ادب و نزاکت بنشینند و با افراد یک برخورد نسبتاً صمیمانه داشته باشند. ما آنها را بیشتر به عنوان افراد رسمی می شناسیم و خیلی قابل تغییر نیستند.

 

 

 

 


 

مطالب مرتبط

  1. فرجي

    مطلب شما خيلي آموزنده و زيبا بود؛اميدوارم در جامعه امروز كه به نحوي همه درگير مشكلات خود هستند به اينگونه مطالب و يادداشت ها بيشتر بها داده شود تا باعث شادي و نشاط جامعه شود.

    Reply
  2. اصغر رجبی

    با سلام ، تشکر از مطلب زیبایی که در این خصوص مرقوم کرده اید . در کلاس های درسی دانشگاه علامه طباطبایی و شهید بهشتی مورد استفاده قرار گرفت . امیدوارم این سری یادداشت ها مستمر باشد .

    Reply
  3. علی شفیعی

    سلام ، یادداشت شما بسیار آموزنده بود و از جنبه ای که بدیع بود به آن نگریسته شده بود .

    Reply
  4. ملک حسینی

    نوشته های دکتر بیدگلی کما فی السابق عالی ست و مقاله های ایشان نیز تامل و تفکر را در بنده زنده می کند

    Reply
  5. مظاهری

    شادی و شاد بودن حسی درونی است و لازمه ی زندگی میباشد و وابسته به دیگر مسایل موجود زندگی و اکتسابی است گاهی باید برای شوخ طبع بودن و شاد زیستن اموزش دید

    Reply
  6. حسین اثباتی

    با سلام مثل همیشه عالی و بسیار آموزنده بود. البته این نکته قابل تامل است که از نظر دانشمندان برخی ار حیوانات نیز قابلیت خندیدن را دارند هرچند ممکن است که از روی غریضه باشد ولی نمیتوان با قطعیت گفت که در حیوانات اصلا خنده وجود ندارد . همچنین از نظر بنده در این دوره برخی با خنده باعث تخریب دیگران میشوند و این یک شگرد در جهت خارج کردن رقیبان در ادارات یا عالم سیاست شده است . البته از نظر بنده شاید بتوان دسته بندی های دیگری نیز در این رابطه ایجاد کرد که مستلزم تحقیق بیشتری است . البته مطالب حضرتعالی همیشه آموزنده است .

    Reply

پاسخ دادن

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *