تحولات دو ماهه اخیر افغانستان به موضوعی نگران کننده برای کشورهای همسایه این کشور تبدیل شده است. کشورهای ایران، روسیه، چین و پاکستان سیاستی میانه را در قبال سیطره طالبان بر افغانستان و تشکیل دولت توسط این گروه اتخاذ کردند. به نظر می رسد پایتخت های منطقه منتظر هستند تا روند سیاسی و اقدامات گروه طالبان را شاهد باشند و سپس تصمیم های عملی خود را به ویژه در زمینه شناسایی طالبان اجرا کنند. بیشتر همسایگان افغانستان اگرچه همچون دولت های اروپایی یا ایالات متحده نظر نهایی خود را تاکنون اعلام نکرده اند اما برخلاف بسیاری از کشورها، چهار کشور فوق سفارتخانه ها و مراکز دیپلماتیک خود را در دوره ورود طالبان به کابل هم فعال نگاه داشتند.

بیشتر کشورهای مهم هم مرز با افغانستان از خروج ایالات متحده از این کشور اظهار خرسندی کردند و حتی پاکستان هم از این اقدام کاخ سفید استقبال کرد. خبرهایی نیز منتشر شده است که پاکستان از قراردادن حریم هوایی خود به پرواز های نظامی آمریکا خودداری کرده است. با اینحال اما نگرانی دیگری جای آن را گرفت که همان خلاء قدرت در کابل است. دغدغه های جدی در میان کشورهای همسایه در زمینه میزان توانایی طالبان در حکمرانی مطلوب و نوع خط مشی های این گروه در عرصه های گوناگون سیاسی، اجتماعی و حتی مذهبی وجود دارد. برخی کشورها انجام تعامل و گفت وگو با دولت طالبان و برخی دیگر نیز سیاست های آتی این گروه و رعایت حقوق سیاسی و اجتماعی همه گروه ها و شهروندان را عاملی برای ترغیب دولت ها به برقراری روابط سیاسی با دولت طالبان در کابل بیان کرده اند.

پاکستان مهمترین حامی طالبان

سابقه تاریخی و حتی اظهارات و دیدار های مقام های رسمی اسلام آباد حکایت از خرسندی پاکستان از سیطره طالبان بر افغانستان دارد. مقام های ارشد دولت پاکستان از جمله «عمران خان» نخست وزیر این کشور بارها تاکید کرده اند که گفت وگو با دولت موقت طالبان مهمترین راه برای حل مشکلات افغانستان است.  همچنین در همان روزهای ابتدایی ورود طالبان به کابل «فیض حمید» رییس وقت سازمان اطلاعاتی ارتش پاکستان (آی اس آی) به افغانستان رفت. وی نخستین چهره سیاسی منطقه بود که در کابل با مقام های طالبان دیدار و گفت وگو کرد.

در کل دولت و مقام های پاکستانی رویکرد نرمی را در قبال طالبان دارند و می توان ادعا کرد که اسلام آباد اصلی ترین حامی دولت موقت طالبان در جهان به شمار می رود. این پشتیبانی فقط در سطح حرف نبوده و در حوزه های مختلف حمایت های سیاسی به عمل آمده است. اندیشکده «کارنگی» در تحلیل رویکرد اسلام آباد به تحولات در کابل آورده است: از زمان حضور طالبان در کابل، رهبران نظامی و غیرنظامی پاکستانی به شدت تلاش کردند تا جهان را متقاعد سازند که طالبان نسخه جدیدتر و معتدل تری از گروه های شبه نظامی اسلام گرا است. آن ها تلاش دارند بگویند که طالبان کنونی با سال های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ متفاوت است. اسلام آباد تاکید می کند طالبان این بار برای تقسیم قدرت و رعایت اصول اولیه حقوق بشر آمادگی دارد، البته این به شرطی است که جامعه بین المللی پول و زمان کافی را در اختیار این گروه قرار دهد.

با اینحال اندیشکده فوق مدعی است که بیش از  دوماه حکومت طالبان در کابل نشان داده است که خبری از اعتدال نیست و این گروه چهار وعده خود به جامعه بین المللی یعنی ایجاد دولت فراگیر، عفو عمومی، حمایت از حقوق زنان و مقابله جدی با گروه های تروریستی و از جمله القاعده را اجرا نکرده است. این اندیشکده تصریح دارد در هر صورت اسلام آباد تلاش دیپلماتیک خود را به شدت بکار می گیرد جامعه بین الملل را در زمینه نوع رفتار با طالبان متقاعد سازد تا گروه بتواند مشروعیت بین المللی را کسب کند.

طبق تحلیل کارنگی، هدف راهبردی پاکستان مقابله با قدرت گیری هند در افغانستان در دوره اشرف غنی بوده است. حال این کشور با استقرار گروه نزدیک به خود به هدف مهمش دست پیدا کرد. گرچه ممکن است سطح ارتباط دو طرف کاهش یابد اما اسلام آباد به حمایت خود از طالبان ادامه می دهد زیرا بیشتر رهبران این گروه در پاکستان متولد شده اند، آنجا تحصیل کرده اند و این گروه رابطه و جایگاه ویژه ای را برای دولت اسلام آباد دارد. به همین دلیل دولت پاکستان به جامعه جهانی اصرار دارد با دولت طالبان همکاری کنند.

کارشناسان اما اعتقاد دارد این یک بازی خطرناک است زیرا احتمال دارد افغانستان را به یک پناهگاه امن برای تروریست ها تبدیل کند. نویسنده تحلیل کارنگی بعید می داند روایت اعتدال طالبان استوار بماند زیرا طالبان علاقه ای به تقسیم قدرت ندارد.

روسیه؛ نظاره گر رفتار و سیاست ها 

روسیه نیز طالبان افغانستان را دشمن خود نمی بیند. مسکو قبل از حضور این گروه در کابل هم رایزنی هایی را با رهبران طالبان در مسکو انجام داد و خود را برای تغییرات گسترده در کابل آماده کرده بود. به نظر می رسد طالبان پیش از لشگرکشی به سمت کابل بر حفظ امنیت سفارت و دیپلمات های این کشور تصریح داشت و به مسکو تضمین داده بود.

البته بسیاری از تحلیلگران هدف مذاکرات چند سال گذشته مسکو و طالبان را جلوگیری از ورود درگیری ها به کشورهای همسایه و ممانعت از افزایش تروریسم در کشورهای حوزه آسیای مرکزی عنوان کردند که روسیه در آن مناطق پایگاه دارد.

با اینحال وزارت امور خارجه روسیه تاکید کرده است که در به رسمیت شناختن طالبان و حتی ایجاد روابط رسمی با این گروه عجله نمی کند و همه مسائل را به رفتارهای این گروه در آینده منوط کرد. از جمله مهمترین نگرانی هایی که کاخ کرملین در مورد طالبان و افغانستان بیان می دارد ضرورت تشکیل دولتی ائتلافی از همه گروه ها و اقوام در کنار افزایش اقدامات برای نابودی گروه های تروریستی است. روسیه نسبت به تلاش و نفوذ داعش در افغانستان ابراز نگرانی کرده است زیرا می تواند موجب هرج و مرج در کل منطقه شود.

چندی قبل کنفرانسی در مسکو در چارچوب سومین نشست مشترک دوطرف، با حضور مقام های طالبان و چند کشور برگزارش شد. همانطور که خبرگزاری «رویترز» به نقل از مقام های روس پیش بینی کرده بود تغییری بزرگی پس از آن نشست در روابط کشورها با طالبان رخ نداد و نمایندگان ۱۰ کشور حاضر در این نشست اتفاق نظر داشتند که تحقق وعده های طالبان، مهم ترین شرط به رسمیت شناخته شدن آن از سوی جامعه جهانی است.

نگاه متفاوت چین به افغانستان

پاکستان و روسیه به موضوع افغانستان در چارچوب سیاسی و راهبردی می نگرند اما دیدگاه چین تاحدودی به موضوع افغانستان متفاوت است. چین از یک سو منافع اقتصادی را در افغانستان دنبال می کند. ذخایر عظیم معدنی این کشور به ویژه معادن مس و لیتیوم که در برخی برآوردها تا ۳ هزار میلیارد دلار هم بیان می شود محرک خوبی برای پکن است. این کشور وعده سرمایه گذاری گسترده در افغانستان و الحاق این کشور به پروژه جاده و کمربند را هم داده است. اما جمهوری خلق چین همزمان نسبت به انتشار دیدگاه های افراط گرایی اسلامی و تحریک جمعیت مسلمان در استان سین کیانگ این کشور حساسیت دارد.

چین نیز از جمله اندک کشورهای جهان است که دیدگاه مثبتی را نسبت به طالبان نشان داده و اعلام کرده است که خواستار توسعه روابط دوستانه با این گروه است اما در عین حال این کشور نیز حتی در حوزه های اقتصادی هم نگرانی های در بحث امنیت سرمایه گذاری دارد.

پکن از سه سال قبل ارتباط گیری با طالبان را در دستور کار خود قرار داد. در ماه های اخیر طالبان چین را کشوری دوست خوانده و تاکید کرده است که مخالفتی با سرمایه گذاری این کشور در افغانستان ندارد. همچنین طالبان به مهمترین نگرانی سیاسی پکن نیز پرداخت و به نقل از «دویچه وله»، به چین پیام داده است که مسائل مربوط به اقلیت اویغور را امری داخلی می داند و در مورد آن دخالت یا حمایتی انجام نمی دهد.

گزارش تارنمای شبکه «تی آر تی» ترکیه اما رویکرد چین به طالبان را پیچیده و احتیاط آمیز ارزیابی کرد و افزود: پکن از سال ها قبل رابطه نزدیکی را با این گروه برقرار کرد و حتی در ماه جولای وزیر امور خارجه چین در پکن میزبان هیات عالی رتبه طالبان بود. سخنگوی طالبان هم چین را مهمترین شریک این گروه دانست که آماده سرمایه گذاری و بازسازی افغانستان است.

طبق این تحلیل، اگرچه چین پس از خروج آمریکا، در موقعیت مناسبی برای نفوذ در افغانستان قرار دارد اما نسبت به رویکردهای بنیادگرایانه این گروه و ارتباط احتمالی آن با اویغورها احساس نگرانی می کند. پکن همچنین در حوزه داخلی هم انتظار دارد طالبان با همه جناح ها کار کند تا کشوری امن و در صلح پایه گذاری شود. رعایت این اصول می تواند منجر به شناسایی طالبان از سوی پکن شود زیرا طالبان نیز نشان داده است که منافع اصلی چین را درک می کند.