پس از این خبر مردم به کوچهها و خیابانها آمدند و با ندای الله اکبر و تبریک به یکدیگر، گل و شیرینی پخش کردند. صحبت از سوم خرداد 1361 است که در نتیجه عملیات بیتالمقدس، پس از 19 ماه اشغال خرمشهر توسط رژیم بعث عراق و بعد از طی ۲۴ روز جنگ سخت رزمندگان با غیرت کشورمان با خسارتهای بسیار برای دشمن بعثی و اسارت هزاران نیروی عراقی موفق به آزادسازی خرمشهر و بازگرداندن شهر حماسه و شهادت به آغوش وطن شدند. آزادسازی خرمشهر نقطه عطفی در تاریخ جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بود و بعد از گذشت قریب به چهار دهه هنوز میتوان دربارهاش گفت و نوشت. اداره مطبوعات سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی با توجه به آرشیو تمام روزنامههای آن دوره و ویژهنامههایی که در سالیان بعد منتشر شد، گنجینهای است برای علاقهمندانی که میخواهند با جزییات این پیروزی غرورآفرین آشنا شوند.
تیترهایی که آزادی را فریاد می زدند
ابراهیم حافظی رئیس اداره مطبوعات آستان قدس رضوی که به گفته خود 6 ساله بوده که خرمشهر ازاد شد ضمن یادآوری روزهای غرورآفرین آن دوران بعد از طنین صدای پیروزی رزمندگان در شهرهای مختلف ایران میگوید: «در آن زمان رسانه ها در حد انگشتشمار فعالیت داشتند. تنها دو شبکه تلویزیونی و کمتر از انگشتان یک دست روزنامه، در کشور منتشر میشد و دسترسی به آنها برای همگان میسر نبود». وی ادامه میدهد: «غروب سوم خرداد 1361 وقتی روزنامه کیهان اولین تیتر روزنامه های کشور را با جمله “خرمشهر آزاد شد” منتشر و در تیراژ وسیع بین مردم و رزمندگان پخش کرد، مردم جشن گرفته بودند و این تیتر سرآغازی برای پوشش این اتفاق توسط تمام روزنامه ها و افزایش تیراژ چاپ آنها بود.» مهمترین تیترهای مطبوعات در پوشش این اتفاق بزرگ را با عناوین “فریادهای میلیونی، آزادی خرمشهر را تبریک گفت”، “امام: مبارک باد این فتح و نصر عظیم”، “خرمشهر آزاد شد”، “خرمشهر سمبل مقاومت و شهادت” میتوان در این مطبوعات که در گنجینه رضوی در اختیار علاقهمندان قرار داده میشود ملاحظه کرد. روزنامه های «اطلاعات»، «کیهان»، «جمهوری اسلامی»، «خراسان» از معدود روزنامههایی بودند که در خرداد 1361 منتشر می¬شدند و اخبار جنگ را پوشش میدادند.
انعکاس جزییات در روزنامه ها
در عملیات بیتالمقدس که منجر به فتح خرمشهر شد طی 24 روز رزمندگان کشورمان موفق شدند بعثیها را از این شهر بیرون کنند و بیش از 17 هزار اسیر، 6000 کشته و خسارت بسیارت از تجهیزات نظامی را به دشمن تحمیل کنند. رئیس اداره مطبوعات آستان قدس رضوی به انعکاس تمام اتفاقات این عملیات با جزییات آن در روزنامههای کیهان و اطلاعات اشاره دارد که سوم و چهارم خرداد به چاپ رسیده و می¬توان در گنجینه مطبوعات رضوی به این مطبوعات دسترسی داشت. پس از آن نیز پوشش جشنهای شادمانی مردم، سخنرانیهای روحیهبخش امام خمینی(ره) خاطرات رزمندگان، وصیتنامههای شهداء و تحلیل فرماندهان عملیات توسط این روزنامهها انجام شده است.
بازتاب جهانی فتح خرمشهر
در میان نشریات و مطبوعاتی که در آرشیو مطبوعات سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی موجود است، به روزنامههای خارجی برمیخوریم که به انعکاس خبر فتح خرمشهر پرداختهاند. این روزنامهها، از شادی مردم لبنان از پیروزی ایرانی ها گرفته تا خشم آمریکایی ها و سیاست های دو پهلوی شوروی را مورد تحلیل قرار دادهاند و به صورت منظم اخبار خبرگزاریهای خارجی چون رویترز، آسوشیتدپرس را در مورد این پیروزی ایرانیان رصد میکردند.
ویژهنامههای حماسی
تعدادی از مطبوعات ایران، که در سالهای بعد، آمار آنها رو به افزایش بود، ویژهنامه هایی به مناسبت سالروز «فتح خرمشهر» منتشر کردند که حاوی خاطرات رزمندگان، برداشتهای نسل جدید از این اتفاق و بریده روزنامههای آن دوره بود. ابراهیم حافظی به روزنامههای سراسری ایران چون «جام جم»، «همشهری»، «رسالت»، «آفرینش» و روزنامه های محلی و شهرستانی چون «خراسان رضوی»، «اصفهان زیبا»، «پیام استان سمنان» اشاره دارد که به انتشار ویژهنامه های خاص سالروز آزادسازی خرمشهر اقدام کرده و نسخههایی از آنها در حال حاضر در آرشیو مطبوعات سازمان موجود است. پس از آن روزها و در کمترین زمان، مطبوعات پر شد از اشعار حماسی شاعران انقلابی که برای فتح خرمشهر فتحنامه ها سرودند و با چاپ آن در مجله و روزنامه های آن زمان، دِین خود را به رزمندگان و ایثارگریهای آن ادا کردند.
درک وقایع جنگ با مطبوعات
حافظی در کنار اطلاعاتی که از انعکاس وقایع آزادسازی خرمشهر در مطبوعات در اختیار ما قرار میدهد، میگوید: «امروزه برای من و همسن و سالهایم و نسلهای دهه 60 به بعد که ایام جنگ تحمیلی و خیلی وقایع و رویدادهای آن را درک نکردهایم با این اسناد زنده به خوبی میتوان به بازسازی آن روزها پرداخت.» وی ادامه میدهد: «وقتی مجله سروش چاپ خرداد 1361 که توسط صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران منتشر میشود را در آرشیو مطبوعات گنجینه رضوی تورق می کنید بهترین تصویرگری از فتح خرمشهر را میبینید. هر چند عکسهای چاپ شده در مطبوعات آن دوره، همگی سیاه و سفید است اما اسنادی مهم و در دسترس برای عموم هستند.»
اسنادی معتبر برای مستند سازی جنگ
وی اطلاعات مندرج در مطبوعات را اسنادی معتبر برای پژوهشهای تاریخ جنگ عنوان کرده و میافزاید: «عکسها، گزارشها و اخباری که روزنامهها از روند آزادسازی خرمشهر از روزهای قبل از سوم خرداد تا زمان آزادسازی به چاپ رساندند از اسناد دست اولی است که در کمتر منبع اطلاعاتی میتوان آنها را یافت و برای مستندسازی تاریخ جنگ بسیار استفاده شده است. این روزنامهها از منابع مهم و معتبری است که محققان میتوانند برای بازسازی صحنههای حماسه و نگارش تحقیقات عمیق مورد بررسی قرار دهند. برای بازیابی خاطرات آن دوره، اسامی شهداء، روند انجام عملیات، آمار و ارقام از قبیل تعداد اسراء، تعداد شهداء، غنایم جنگی و.. میتواند بسیار مفید باشد.» گفتنی است اداره مطبوعات سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی با توجه به آرشیو غنی خود از مطبوعات دوران جنگ، آمادگی دارد در خصوص این اسناد به پژوهشگران عرصه جنگ خدمات ارائه دهد. این اداره بعد از ایام کرونا و بازگشایی کتابخانهها همه روزه از ساعت 7 صبح تا 19 عصر در محل تالار محققان مطبوعات واقع در دور برگردان طبرسی ساختمان بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی آماده پاسخگویی است. همچنین کارشناسان این اداره به صورت تلفنی(05132232004 داخلی 3421 و تلفن مستقیم 05132232519) خدمات از راه دور خواهند داشت.
منبع : آستان نیوز