مقبره شیخ محمد عارف در ضلع شمال شرقی مجموعه حرم مطهر رضوی واقع در ابتدای خیابان نواب صفوی(پایین خیابان)، زیارتگاه شیفتگان اهل بیت عصمت و طهارت(ع) است. به مناسبت 13 خردادماه سالروز بهره‌برداری از بنای جدید بقعه توسط آستان قدس رضوی در سال83، نگاهی به این آرامگاه تاریخی می‌اندازیم:
روایتی از شیخِ عارف
شیخ محمد عارف عباسی متولد نیمه دوم قرن دهم هجری قمری در روستای کارند مشهد و معاصر شیخ بهایی بوده است. در احوال وی آمده که از شیوخ نامدار سلسله ذهبیه(شاخه‌ای عرفانی از سلسله‌های تصوف اسلامی است که در ایران و سایر کشورها پیروانی دارد و به عنوان یکی از سلسله‌های تصوف شیعی شناخته می‌شود که بعدها عمدتا روی به تشیع نهاده‌اند) بوده و شأن و مقامی نزد مردم هم‌دوره خود داشته است ولی برای امرار معاش، بنا به اقوال مختلف از راه پینه‌دوزی و یا خرجین(پالان)دوزی روزگار می‌گذراند و به همین سبب به «پیر پالان‌دوز» ملقب شد.
او علاوه بر کسب مقامات عرفانی، در کیمیاگری و خطاطی تبحر داشت. شیخ محمد در خط ثلث صاحب عنوان استادی بوده و از وی قرآن هفت سوره‌اى در دست است که به خط خوش ثلث نوشته شده و حکایت از توانایی او در هنر خوشنویسی دارد.
معماری و نوسازی بقعه
بنای اولیه آرامگاه شیخ مربوط به عهد صفویه بوده است که سلطان محمد(معروف به خدابنده) پدر شاه‌عباس صفوی آن را در سال ۹۸۵(ه. ق) بنا نهاد. این بنا در سال‌های اخیر به همت آستان قدس رضوی مورد بازسازی قرار گرفته که فضاهایی مشتمل بر ایوان ورودی، رواق‌ها و فضاهای طرفین، صحن و فضای اصلی مقبره و نیز افزایش امکانات عمومی به آن افزوده شده است.
مقبره پیر پالان‌دوز با مساحت 2403 متر مربع و زیربنای 6630 متر مربع، بنایی چهارگوش با گنبدی بر فراز آن و ایوانی آجری در مقابل است. در داخل بقعه، شاه‌نشینی است که در بالای آن، یزدی‌بندی‌هایی اجرا شده که در اصل دارای نقاشی بوده و به داخل بقعه جلوه خاصی بخشیده است.
بدنه‌های بنا از دوران صفویه، دارای تزئینات نقاشی بوده که بر اثر گذشت زمان و نفوذ رطوبت، جز بخش کمی از آن‌که مرمت و ثابت گردیده، بقیه از میان رفته است. در زیر کاسه گنبد نیز ترنج زیبایی با نگاره‌های گیاهی نقش‌اندازی شده است. نمای خارجی دیوارها با طاق‌نماهای تیزه‌دار آجری، پشت‌بغل‌های کاشی و قاب‌های مستطیل تزئینی بر فراز آن‌ها، و درون آن با نقش‌های هندسی و ترنج مزین شده است که در عین سادگی منظره‌ای زیبا دارد.
سطح گنبد پیازی شکل فراز بنا که بر روی گردنی استوانه‌ای شکل استوار شده، دارای پوشش ساده‌ای از کاشی فیروزه‌ای است. شکل کلی بنا و بازمانده‌های نقاشی‌های درون آن، بنا را اثری از دوران صفوی معرفی می‌کند که در سال ۹۸۵ هجری قمری ساخته شده. این تاریخ، بر کتیبه‌ای از سنگ سفید نگاشته شده است.
از طرفی، این بنا در طول تاریخ خود، آرامگاه مؤمنان و شخصیت‌های برجستهای بوده است و به جهت اهمیت این ابنیه مهم تاریخ مذهبی، در سال ۱۳۵۶ به عنوان یک اثر ملی به ثبت رسیده.
کانون زیارت و خدمت
این بنا جدای از بعد زیارتی و مذهبی، به تبع حرم مطهر رضوی کانون ارائه خدمت به زائران و شیفتگان خاندان رسالت و ولایت است. ساختمان بقعه شامل 44 غرفه در دو ردیف همکف و بالایی است که خدمات مختلفی در قالب فرهنگی و آموزشی اعم از محل تشکیل کلاس‌های آموزشی برای نومزدوجین و متقاضیان دوره‌های خادمیاری افتخاری، دفتر آموزش پرسنل، دفتر اساتید آموزش خواهران، انبار ارائه خدمات فوق ضریح(نذورات تبرک شده روی ضریح مطهر)، انبار وسائل جا مانده، دفتر خدمات و توزیع بلیط با ارائه خدمت به دارندگان دعوتنامه بهرمندی از یک وعده غذای مهمانسرای حضرت رضا(ع) و کارگزینی اداره رفاه در این فضاها ارائه می‌شود.
منبع : آستان نیوز
تنظیم گزارش: سارا صالحی
