انتساب این کتابخانه به حضرت آقا علی‌بن موسی‌الرضا علیه‌السلام باعث شده است تا شیفتگان این امام همام، نفیس‌ترین آثار مکتوب و هنری خود را وقف این نهاد معنوی کنند. در حال حاضر، گنجینه نسخ خطی رضوی به مکانی برای نگهداری ارزشمندترین مصاحف شریفه، کتب خطی، آثار خوشنویسی، نگارگری و کتاب‌آرایی تبدیل شده است که همچنان ارادتمندان به آن حضرت با وقف نسخه‌های ارزشمند خود، نام خویش را در زمره واقفان ایشان قرار می‌دهند.
قدیمی‌ترین جزوه قرآنی گنجینه رضوی
کشواد بن املاس از محبان و ارداتمندان به اهل بیت علیهمالسلام است كه در مدح و منقبت و رثای خاندان رسالت سرودههای بسيار دارد. این هنرمند برجسته اصفهانی به سال 327 هجری قمری یک دوره جزوه قرآنی را وقف بقعه منوره رضویه کرده که سه جزوه آن به شمارههای 3013 و 3014 و 3015 در مرکز نسخ خطی گنجینه رضوی موجود و وقف‌نامه آن به خط زیبای این هنرمند خوشنویس است. سید رضا صداقت حسینی؛ کارشناس ارزشیابی نسخ خطی، جزوه قرآنی وقفی کشواد بن املاس را قدیمی‌ترین جزوه قرآنی وقفی موجود در مرکز نسخ خطی گنجینه رضوی عنوان می‌کند. وی این نسخه را که در مرکز نسخ خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود از حیث کتابت و آرایههای هنری، بیهمتا عنوان می‌کند. اثری که از عمر آن 1114 سال گذشته است. این جزوه قرآنی که در سال 327 هجری قمری وقف آستان مقدس رضوی شده است، به عنوان تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی شناخته می‌شود و بر این اساس، قدمت کتابخانه عظیم رضوی بیش از 1100 سال است.
شاخصه‌های نسخه نفیس
حسینی به شاخصه‌های نگارش این جزوه اشاره داشته و می‌گوید: «آیات این قرآن نفیس به صورت ده ده(عشر) و به صورت ابجد و با حروف کوفی از هم جدا شده است؛ یعنی در پایان آیه 10، حرف «ی» را قرار داده است که به معنی 10 است. اعرابگذاری قرآن به صورت فتحه، ضمه، نصب و جر نیست، اگر حرکت؛ فتحه باشد، یک نقطه روی حرف گذاشته شده است، اگر کسره باشد یک نقطه زیر حرف قرار گرفته است، اگر ضمه باشد، در انتهای کلمه یک نقطه به عنوان ضمه گذاشته شده است. همینطور اگر اعراب مفتوح باشد؛ دو نقطه روی حرف قرار میگیرد، اگر مجرور باشد، دو نقطه زیر حرف گذاشته می‌شود و اگر مرفوع باشد؛ دو نقطه آخر کلمه قرار میگیرد». طبق گفته این کارشناس، این نسخه نفیس با خط کوفی دوره تکامل 11 سطری در کاغذ حنایی در 76 ورق به ابعاد 9×11 س.م نگاشته شده و با سوره حمد آغاز و با سوره بقره اتمام پیدا می‌کند. سه صفحه آغازین نسخه شامل وقف‌نامه قرآن به خط کوفی زرین محرّر است که با جداول طلایی و لاجوردی تزیین شده است. تزئینات متن قرآن شامل کتیبه قلمدانی سرسوره وترنج متصل در حاشیه است. نام سوره‌ها به خط کوفی تزئینی زرین با تحریر مشکی و اعراب با نقاط شنگرفی مشخص شده است. «علی نفسی و علیهم بیعة و هبته فمن غیّر أو بدّل فقد با باثمه و الله حسیبه و أشهدت الله بذلک علی نفسی و کفی بالله شهیدا وکتب باصبهان فی شهر رمضان سنة سبع و عشرین و ثلثمائة» متن وقف‌نامه‌ای است که به خط واقف آن کشواد بن املاس در این جزوه قرآنی به چشم می‌خورد. حفظ و نگهداری این میراث عظیم فرهنگی و هنری و نشر معارف آن‌ها برای جامعه علمی و پژوهشی کشور نکته‌ای قابل تأمل است که دقت و ظرافت بسیار خاصی را می‌طلبد. گفتنی است سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی دارای 13 میلیون و 500 هزار برگ سند تاریخی، هزاران اثر موزه‌ای،2 میلیون نشریات ادواری،65 هزار کتاب چاپ سنگی و بیش از 106 هزار نسخه خطی است. برخی از نفایس موجود در گنجینه رضوی، قرآنهای به دستخط منسوب به ائمه اطهار علیهمالسلام؛ به خط کوفی بر روی پوست و از ارزشمندترین نمونه‌های کتابت قرآن کریم در صدر اسلام است. همچنین آثاری از هنرمندان و خوشنویسان برجسته اسلامی؛ عثمان بن حسین وراق، یاقوت مستعصمی، عبدالله طباخ، علاءالدین تبریزی، روزبهان شیرازی، بایسنغرمیرزا، ابراهیم سلطان، علیرضا عباسی، محمدابراهیم قمی، احمد نیریزی، محمدهاشم لؤلؤی اصفهانی، وصال شیرازی و سایر خوشنویسان معروف ایرانی در این کتابخانه وجود دارد که هر یک بیانگر گوشه‌ای از تاریخ کتابت و دورهای از هنر اسلامی است.
منبع : آستان نیوز
گزارشگر: فاطمه باغشاهی
