ضرورت توجه ويژه به مقوله فرهنگ، تمركز آستان قدس رضوي در اين حوزه را نيز بيشتر كرده تا از بستر زيارت و ظرفيت گسترده آن در ايران و جهان، براي بازتوليد و انتشار مفاهيم ديني و فرهنگي استفاده بيشتري كند.
به گزارش آستان نيوز، در روزگاري كه گستردگي رسانه‌هاي نوين و فراگير شدن توليد محتوا، بستر مناسبي را براي توسعه فرهنگي در جهان ايجاد كرده، كم‌توجهي و غفلت از توليد و بازنشر مفاهيم ديني و فرهنگي مي‌تواند تبعات جبران‌ناپذيري را به همراه داشته باشد. در اين ميان نقش‌آفرینی و اثرگذاري نهادهاي متولي فرهنگ‌سازي، از جمله آستان قدس رضوي مي‌تواند در تغيير معادلات از پيش طراحي شده بسيار مهم و تعیین‌کننده باشد و مهندسي فرهنگي آن را بر عهده بگيرد.
اين نگاه و رويكرد در دوره مديريت كنوني آستان قدس رضوي، پررنگ‌تر هم شده است چرا كه تقويت و توسعه فعاليت‌هاي فرهنگي، بيشتر از هميشه مورد نياز امروز كشورمان است.
با دكتر «جعفر مرواريد» دستیار ویژه و معاون طرح و برنامه سازمان علمي و فرهنگي آستان قدس رضوي به گفتگو نشسته‌ايم و از او درباره فعاليت‌ها و برنامه‌هاي اين حوزه پرسيده‌ايم.
در ابتدا، نظرتان در ارتباط با شرايط فرهنگي كنوني كشورمان که متأثر از عوامل پيراموني سازنده آن است بفرماييد.
همه چالش‌هایی كه از روزهاي نخست تشكيل نظام اسلامي در كشورمان، در جهت تضعيف اين فرهنگ تلاش می‌کردند، همچنان وجود دارند. در طول این مدت، كنشگران فرهنگي در كنار حفظ ابزارهاي سنتي، از وسايل نوين ارتباطي در شبكه‌هاي مجازي بهره گرفته‌اند تا اهداف و آرمان‌هاي بلند نظام را تبيين كنند و با صورت‌بندي‌هاي مجدد، قابليت‌هاي فرهنگ ايراني اسلامي را به نسل امروز معرفي كنند. با وجود شرايط دشوار اقتصادي ناشي از تحريم‌هاي ظالمانه دشمنان، و تأثیرات آن بر حوزه‌های اجتماعي، فعاليت‌هاي فرهنگي حتي با امكانات محدود، توسط فعالان فرهنگي باید پی گرفته شود.
آستان قدس رضوي چطور مي‌تواند در حوزه جريان‌سازي در فرهنگ عمومي نقش آفرینی كند؟
اين آستان به عنوان نهادي ديني با وجهه بين‌المللي، مبتني بر سنت‌هاي كهن شيعي و با تاثيرگذاري‌هاي عميق اجتماعي، سياسي و اقتصادي، وظيفه اصلي خود را نقش‌آفريني در حوزه فرهنگ و زمينه‌هاي مرتبط با آن همچون هنر و فناوري‌هاي فرهنگي و هنري مي‌داند. بر اين اساس و با توجه به توصيه‌هاي مؤكد رهبر معظم انقلاب اسلامي بر بهره‌مندي جامعه از ظرفيت فرهنگي اين نهاد و نيز مراقبت و نگهداري از گنجينه منحصربه‌فرد هنر میراثی می‌توان روح حاكم بر اين دستگاه معنوي را گسترش داد.
اثرگذاري آستان قدس رضوي بر جريان‌سازي فرهنگي، چطور نمود عملي پيدا كرده است؟
آستان قدس رضوي با تأکید بر مشارکت جمعی در دیپلماسی فرهنگی، برنامه‌ها و سياست‌هاي خود را در فضاي فرهنگي ترسيم و تعريف كرده و اخيراً در قالب سياست‌هاي كلان آستان قدس توسط توليت، تبيين شده و به جز ابلاغ به نهادهاي تابعه، در سطح عمومي نيز اعلام شده است تا از مشاركت عمومي به‌ویژه نخبگان جامعه در اجراي بهتر اين سياست‌ها استفاده شود.
آستان قدس از طريق تدوين و ابلاغ اين سند ارزشمند به همه واحدها و نهادهاي زيرمجموعه خود، تأثیرگذاری بر جريان فرهنگ عمومي را دنبال می‌کند.
اما در چارچوب پنج اصل موضوعه در رابطه با سياست‌هاي سازمان علمي و فرهنگي، نسبت اين مجموعه با فرهنگ‌سازي در ابعاد عمومي را مي‌توان به‌طور مشخص ديد. تبيين و ترويج تعاليم وحياني قرآن و حكمت‌ها و معارف مكتب نوراني اسلام و سنن پيامبر اكرم(ص) و اهل بيت(ع) بر محوريت سيره عيني و عملي امام رضا(ع) و تعامل و گفت‌وگو با گروه‌ها، اديان و صاحبان انديشه و خبرگان فرهنگي یکی از این اصول است و در صدر سياست‌هاي سند، تمركز بر ارتباط و تعامل بر اساس ميراث غني شيعي را می‌توان دید.
زيارت، خود يك رسانه فرهنگ عمومي است
يكي از اصول تدوين شده در اين سند، گسترش و تثبيت آثار زيارت است. معتقدم زيارت، خود، يك رسانه فرهنگ عمومي است؛ جايي كه فرهنگ نخبگاني، متون ديني و مناسك هزار ساله شيعه با فرهنگ عمومي تلاقي پيدا مي‌كند. در چارچوب مفهوم زيارت، سبكي از زندگي ايراني اسلامي را شاهديم كه وجوه مختلف تمدنی از جمله اقتصادي، سياسي، فرهنگي و هنري و… در آن تجربه مي‌شود. هر زائري با هر نوع باور و اعتقاد اسلامي و يا حتي پيروان ديگر اديان كه وارد اين حريم قدسي مي‌شوند، در رفتارهای جمعی همانند كمك به ديگران، توجه به اقشار بي‌بضاعت، مشاركت در طرح و پويش‌هاي اجتماعي، استفاده از مفاهيم گنجانده شده در مناسك ديني و دستورات مذهبي، مشارکت عمومی دارند و این بيانگر وجوه مختلف تأثیر و تعالي امر زيارت بر فرهنگ عمومي است.
گسترش خدمات و محصولات فرهنگي متناسب با نيازهاي مخاطبان
علاوه بر اين، در قالب اصل ديگري از اين سند، بر اعتلا، اثربخشي و گسترش كمي خدمات و محصولات فرهنگي متناسب با نيازهاي مخاطبان تأکید شده است. چراکه آثار برآمده از نهادهاي مختلف، برای اثرگذاری باید بر اساس سلايق و نگاه كنوني مخاطبان باشد، اثرگذار و ارزشمند است.
ظرفيت‌هاي علمي، آموزشي و پژوهشي در مسير تحقق مأموريت‌هاي محوله و نيز بهره‌گيري از ظرفيت‌هاي بين‌المللي در پيشبرد مأموريت‌هاي فرهنگي آستان قدس براي تاثيرگذاري فرهنگي در گستره جهان اسلام، از جمله اصول تدوين شده در مسير جريان‌سازي فرهنگي آستان قدس در نظر گرفته شده است.
استفاده از ظرفيت نخبگان ملي و بين‌المللي در جهت كمك به تغيير فرهنگ عمومي چگونه در نظر گرفته شده است؟
يكي از تدابير در نظر گرفته شده در چارچوب ساختار جديد آستان قدس براي بهره‌مندي از صاحبان علم و انديشه، تشكيل شوراي علمي و فرهنگي آستان قدس است. اين شورا در كنار سياست‌گذاري كلان، مدل برنامه‌هايي كه توان تحقق عملي اصول تدوين شده در قالب اين سند را دارا هستند، از مسير نوآوري، انديشه‌ورزي و حضور شخصيت‌هاي اثرگذار علمي و فرهنگي در سطح ملي و بين‌الملليِ دعوت شده به اين شورا را بررسي و تعريف مي‌كند. اين افراد به عنوان دغدغه‌مندان حوزه‌هاي مختلف فرهنگي در قالب اتاق فكر، به ايجاد تغيير و تأثیر بر فرهنگ عمومي كمك مي‌كنند.
به نظر شما، با توجه به حضور سالانه بيش از 30 ميليون زائر داخلي و خارجي به مقصد مشهدالرضا(ع)، چه ظرفيت‌هايي در آستان قدس براي تقويت حوزه زائر و زيارت وجود دارد كه بر روند فرهنگ عمومي و سبك زندگي مردم اثربخش باشد؟
ما زيارت را نقطه وحدت‌بخش، هويت‌بخش و معنا دهنده در جامعه متكثر ايران اسلامي و ناظر به انسان و برآمده از فطرت پاك انسان مي‌دانيم. زيارت و حضور اجتماعي زائران، منحصر به يك نگاه يا قشر خاص نيست. با اين نگاه جامع‌نگر، همه برنامه‌هاي فرهنگي آستان قدس رضوي متأثر از امر زيارت، مي‌تواند بر تفكر و فرهنگ اقشار مختلف مردم تأثیر بگذارد. به عبارتي، از طريق زيارت مي‌توانيم محيطي را فراهم كنيم كه نه‌تنها فضايي براي انجام مناسك ديني، كسب تجربه معنوي و منبع الهام‌بخش مفاهيم الهي باشد، بلكه منبع الهام‌بخشي براي خلاقيت ديني و فرهنگي هنری نیز باشد.
بازتوليد و انتشار مفاهيم ديني و فرهنگي
به علاوه، ميراث حيرت‌انگيز فرهنگ و هنر موجود در اماكن مختلف حرم مطهر رضوي هم مي‌تواند به اين روند الهام‌بخشي و اثرگذاري كمك كند. مجموعه نهادهاي مديريت فرهنگي و مذهبي حرم مطهر از طريق برنامه‌هاي تدارك ديده شده براي مناسبت‌ها و مناسك مختلف، می‌تواند به اثرگذاري بر فرهنگ عمومي به‌صورت دائمي کمک کند.
ساختار و مأموريت‌هاي تعريف شده در سازمان علمي و فرهنگي آستان قدس، چقدر توانسته در زمينه دستيابي به اين هدف فرهنگي كمك كنند؟
اين روند فرهنگ‌سازي، در سازمان علمي و فرهنگي آستان قدس از طريق 12 نهاد با كاركردهاي متنوع در حال پيگيري است تا بستر تربيت يك انسان متعهد، ديندار و در عين حال كارآمد مهيا شود. سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس، با دارا بودن نهاد علمي دانشگاه، تفكر اجتهادي حوزه‌هاي علميه، تربيت نوجوانان و جوانان تراز انقلاب در متن مدارس، تمدن‌سازي از مسير نهاد موزه و كتابخانه‌ها، استفاده از فن‌آوری چاپ و انتشارات، نهاد توليدكننده محصولات فرهنگي و هنري، حضور اجتماعي مردم در اماكن متبركه و نيز توجه به مفاهيم وحياني قرآن كريم به عنوان هدايتگر فرهنگي و اجتماعي، در عين پيشبرد تخصصي وظايف، وظيفه فرهنگ‌سازي در مناسبات فرهنگ عمومي را نیز به عهده دارد.
آستان قدس براي كادرسازي فرهنگي و تربيت نيروهاي ارزشي چه راهكارهايي انديشيده است؟
تأکید رهبر معظم انقلاب در بيانيه گام دوم انقلاب بر حضور نخبگان در كنار حضور اثربخش و مستمر جوانان با ارائه ايده‌هاي نو و مبتكرانه در مديريت نهادهاي انقلابي است. با اين رويكرد، آستان قدس تلاش كرده در قالب سياست‌هاي كلان و نيز اهداف تحولي تدوين شده، نحوه تحقق كادرسازي انقلابي و تحرك و پويايي در مسير علمي، فرهنگي و هنري را تعريف كند.
به عنوان نمونه، به صورت مستقيم از طريق دانشگاه علوم اسلامي رضوي، دانشگاه امام رضا(ع) و نيز 19 واحد مدارس امام رضا(ع)، حضور فعال در فضاي مجازي، تشكل‌سازي جوانان، استمرار ارتباط فكري با مخاطبان، گفتمان‌سازي در حوزه فرهنگ عمومي و حفظ نام و نشان حضرت رضا(ع) به عنوان ميراث گفت‌وگوي بين اديان و مذاهب در ميان جوانان معاصر داخلي و خارجي، شاهد تربيت نيروهاي انقلابي از مجراي سياست‌ها و نيز فعاليت‌هاي فرهنگي و مذهبي آستان قدس هستيم.
گفتگو: سارا صالحی
