اقتصاد ایران از دهه ها قبل به دلایل مختلف با ضعف های ســاختاری مواجــه شــده اســت و در طــول زمــان ورود متغیرهــای جدیــد تحدیدکننده شــرایط را پیچیده تر کرده است.
روزنامه ایران چهارشنبه ۲۸ آبان در گفت وگو با کارشناسان سهم و نقش تحریم و راه های خلاصی از آن را تحلیل کرد و نوشت: درحالی ارائه راهکار خالصی از وضعیــت شــکننده اقتصاد ایران ســابقه طولانی دارد و همــواره دو گروه اصلی مقابل هم قرار داشــته اند، در ســال های اخیر بخصوص ســالجاری کــه اقتصاد ایران در شــرایط ویــژه ای قرار گرفته و شــاهد تحولاتی در دولت امریــکا به عنوان تحریم کننده اصلی ایران هســتیم، ایــن دو تفکر پررنگتر از همیشه شده است.
در یکســو کسانی هســتند که اعتقاد دارند تنها با تکیه بر توان و داشته های داخــل می تــوان تمــام موانع و ســدها را شکســت و در ســوی دیگر کســانی قــرار دارند که معتقدنــد درکنار اهمیت بالای منابع و تــوان داخل، تعامل بــا اقتصــاد جهان و نبود محدودیت های شــدید نقش همســنگی دارد و در واقــع در مواجهه با اقتصاد جهانی اســت که داشــته های داخلی به کارآیی حداکثری می رسد.
در همیــن راســتا و منبعــث از ایــن تفکــر، برخــی پرداخــت یارانــه را چــاره اصلــی رفــع مشــکلات معیشــتی مــردم می دانند، ولــی درمقابــل عدهای دیگر معتقدند که اگر اقتصادی بدون محدودیت و شــکوفا داشــته باشیم و اقتصاد قادر باشد به منابع خود دسترسی داشته باشد، دیگر هیچ نیازی به یارانه و اعانه به مردم نیســت و رفاه مــردم بهبود می یابد.
نگاه منصفانه به ریشه مشکلات
یحیی آلاسحاق وزیر اسبق بازرگانی: در اینکه وضعیت معیشتی مردم بخصوص اقشار متوسط به پایین مناســب نیســت و این طبقات تحت فشار هستند، هیــچ شــکی وجــود نــدارد. چرا کــه ایــن طبقات کــه حدود ۶۰ میلیــون نفــر از جمعیــت کشــور را تشــکیل میدهنــد درآمدهایشــان کمتــر از هزینه هــای آنهاســت و بــا هــم همخوانی ندارد. بر همین اســاس به طور معمول بالاترین نرخ تورم نیز در گروه مواد غذایی و خوراکی وجود دارد. بنابرایــن بایــد به گونه ای به مردم کمک کرد که این دوران را پشت ســر بگذارند. اما روشــی که برای این موضوع به کار می گیریم اهمیت بســیار زیــادی دارد چرا که ضمن کارآیی روش ها و طرح های ارائه شده باید امکان اجرا نیز داشته باشد. در همیــن راســتا مجلس طرحی بــرای پرداخت یارانه کالاهای اساســی به تصویب رســاند که براســاس آن دولت باید به ۶۰ میلیون نفر به صورت ماهانه یارانه پرداخت میکرد. این درحالی است که اجرای چنین طرحی عالوه بر منابع مالی به در دسترس بــودن و تأمیــن کالا نیز نیازمند اســت. چراکــه حتی اگر منابع مالی مــورد نیاز این طرح هم تأمین میشــد، به دلیل افزایش قدرت خرید مردم و رشــد تقاضا برای خرید کالا، آثار تورمی به همراه داشــت. بدین ترتیب درمجموع طرح یارانه کالاهای اساسی از هر دو جنبه مشــکل داشــت یعنی نه منابع مالی مورد نیاز برای آن پیشبینی شــده بود و نه برای تأمین مناســب کالا و دســترس بودن آن از طرق مختلف مانند واردات، تولید داخل، ذخیره ســازی، نظام توزیع و… فکری شــده بود. این درحالی اســت که هم اکنون تأمیــن کالا نیــز به دلایل مختلفی با مشــکل مواجه اســت؛ حدود ۸ میلیــون تن کالا در گمرکات منتظر ترخیص است و در داخل نیز با احتکار و موارد مشابه روبه رو هستیم. حال درخصوص اینکه ریشه این مشکلات کجاست؟ واقعیت این است که اقتصاد ایــران تحــت فشــارهای خارجــی قــرار دارد و هــر فرد واقــع بینی ایــن موضــوع را تأیید میکنــد. درواقع ترامپ در دوره ریاســت جمهــوری خود تمام توان خود را برای فشــار به ایران بهکار بســت. اما اینکه مســائل داخلی نیز در بروز و وجود این مشــکلات نقش ندارد هم منصفانه نیســت. در واقع میتوان گفت که ۳۰ درصد از مشــکلات اقتصادی ناشــی از تحریم و ۷۰ درصد ناشــی از کاستی های داخلی است که در این کاستی ها تنها دولت مقصر نیســت بلکــه مجلس، روابط داخلــی نهادها، فعــالان اقتصادی و مردم نقش و ســهم دارند. در مجموع میتوان گفت که مشــکلات فعلی اقتصاد ایران تحت تأثیر عوامل مختلف خارجی و داخلی و در طول ســالیان متمادی به وجود آمده است و مقصر دانستن یکی از این عوامل منصفانه نیست.
یارانه در آینده شرایط را بدتر میکند
مرتضی عزتی عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس: اساسا از نگاه اقتصادی، معیشت و رفاه مردم از طریق رونق و رشد تولید بهبود می یابد. اگر نرخ رشد اقتصــادی بالا باشــد، همه مردم و اقشــار مختلــف از آن منتفــع می شوند. بنابراین راهکار درست بــرای بهبــود شــرایط معیشــتی مــردم این اســت کــه اقداماتی را در دســتور کار قرار دهیم که فضا برای رشــد تولید مهیا شود. ایــن اقدامات طیــف گســترده ای را از نحوه تدوین سیاســت خارجــی، سیاســت داخلــی، فضــای کســب و کار، جــذب ســرمایه گذاری خارجــی و داخلــی و… دربرمی گیرد. درواقع بــرای بهبــود تولیــد، باید علاوه بــر اصلاح شــرایط داخلی با اقتصاد جهانی نیز تعامل داشته باشیم. در ایــن مســیر پرداخــت یارانــه نقــدی بــرای کمــک بــه معیشــت مــردم به عنوان یکــی از راهکارهایی کــه در چنین شــرایطی مطرح میشــود؛ تنها یک التیام موقــت به همراه دارد و آثــار آن بلندمدت نخواهد بود. علاوه بر این پرداخت یارانه نقدی به مردم باعث میشــود تا بخشی از منابعی که بایــد برای رونق تولیــد به این بخش هدایت شــود به بخش مصرف سوق پیدا کند. در این زمینه اغلب کشورهایی که در برهه هایــی از تاریــخ فکر می کردند با پرداخــت یارانه نقدی می تــوان بــه بهبود معیشــت مــردم کمک کرد پــس از چند ســال متوجه شــدند که یارانه راهــکاری منطقی نیســت و بر همین اســاس اکثر این کشــورها تجربه موفقی در این زمینه نداشــتند. هرچند ممکن اســت که مردم به یارانه نگاه کوتاه مدت داشته باشند و تصور کنند که حداقل در شرایط سخت فعلی می تواند به آنها کمک کند، اما واقعیت این اســت که یارانــه درســال های بعد شــرایط را به مراتب بدتــر میکند و باعث میشــود تا معیشت و وضع اقتصادی مردم با فشــار بیشتری مواجه شود.
ویروس خطرناک تحریم
مجیدرضا حریری عضو اتاق بازرگانی ایران: اقتصاد ایران از یک بیماری طولانی رنج می برد. این اقتصاد از اوایــل دهــه ۵۰ شمســی بــه نفــت آلــوده شــد و همــواره با تورم هــای دو رقمــی و نرخ رشــد پایین مواجه بوده اســت به طوری که رشــد اقتصادی ۸۰ درصدی پایدار یکی از آرزوهای دیرینه برنامه ریزان بوده است. بدین ترتیب اقتصاد ایران در ذات خود عیب دارد و بررســی عملکرد مدیران اقتصادی در پنــج دهه اخیر نیز نشــان می دهد که نحــوه مدیریت آنها بر اقتصاد تفاوت های زیادی با هم نداشته است. همانگونه که در روزنامه های ۵۰ سال پیش دغدغه افزایش قیمت کالا وجود داشت، همچنان این موضوع یکی از دغدغه هاست. حال در کنار مشــکالت ســاختاری، اقتصاد ایران در ســال های اخیر تحت تأثیر تحریم نیــز قرار دارد و تأثیر آن نیز بســیار قابل توجه اســت. برای مثال وقتی ویروســی وارد بدن فــردی کــه بیمــاری زمین های دارد، شــود بــه مراتب آثار مخرب بیشــتری نســبت به افراد عــادی دارد. فــردی که ۴۰ ســال با دیابت و فشــارخون زندگی کرده اســت، اگر به ویروش کرونا مبتلا و فوت کند، پزشکان عامل مرگ او را کرونا اعلام میکنند. هرچند بدون شک عامل اصلی مشــکلات فعلــی تحریم ها و محدودیت های ناشــی از آن اســت، اما برخی از ســوءمدیریت ها در برطــرف کردن آثار تحریم و پیش بینی آن نیز باعث شــده اســت تا در ســال هایی که کشــور با تحریم ها مواجه اســت، آثار تحریم تشــدید شــود. در این زمینه نهــاد دولــت از دوره های قبــل تاکنون، با وجودی کــه احتمال اعمال یا تشــدید تحریم ها از قبــل وجود داشــت، اقدامات لازم را در قالب ســناریوهای مختلف پیشبینی و اجرایی نکردهاند. همواره چند ماه قبل از اعمال تحریمها، مسئولان خارجی از آن خبر می دهند، اما مســئوالن به جای آماده سازی ســاختارهای اقتصاد، اعتقاد داشــتند که این تحریم ها تأثیــری نــدارد یــا ترامپ اگــر رئیس جمهــور امریــکا شــود، کاری نمی تواند انجــام دهد. بنابراین میتوان گفت که نداشتن سناریوهای مختلف پیش از اعمال و تشدید تحریم ها مهمترین سوء مدیریتی است که وجود داشته است. دراین میان عالوه بر دولت، مجلسی کــه با تصویب طرحهای خود باعث افزایش نرخ تورم میشــود و قوه قضائیه در تشــدید آثــار تحریــم مقصرند، وضعیتی کــه عامل اصلی آن تحریم هاســت. حال اگــر بتوان در قالب عدد و رقم ســهم مواد گفته شــده را محاســبه و برآورد کرد، می توان گفت که سهم میشیگان، آریزونا و پاستور در شرایط فعلی چقدر است. این در حالی است که اگر تحریم نبــود، تمام مشــکلات ســاختاری اقتصــاد ایران همچنان پشــت درآمدهــای نفتی پنهان می مانــد، اما در نحــوه اداره اقتصاد تفاوت زیادی میان ســال هایی که درآمد ارزی کشــور بیش از ۱۲۰ میلیارد دلار بود با اکنون که چند میلیارد دلار شده است، وجود ندارد.
