هرچقدر جوامع بیشتر اجتماعی شوند، در واقع مدنی نیز شده‌اند. زیرا تجربه همزیستی با یکدیگر را بهتر و بیشتر درک کرده و به همین میزان اخلاق مدنی در آنها رشد پیدا کرده است.
سعید مدنی در چهارمین نشست آنلاین مؤسسه دارالکرام و نشر نی، با موضوع اخلاق مدنی، منطق پشتیبان جامعه مدنی در حوادث طبیعی است، با طرح این سؤال که چرا افراد برای کار اجتماعی یا مدنی باید بخشی از فرصت های خود را صرف این امور کنند، افزود:
در شرایط عادی امکان دارد به قدری منابع و امکانات در دسترس باشد که بتوان بخشی از آن را صرف امور مدنی و اجتماعی کرد اما در شرایط بحرانی مانند وقوع حوادث و رویدادهای طبیعی وضعیت متفاوت و پیچیده‌تر خواهد بود.
وی ادامه داد: به طور کل شرایط بحرانی از جمله حوادث طبیعی مانند سیل و زلزله و انواع بیماری‌ها مانند کرونا یا طاعون شرایط همرسانی و کمک را برای موسسات خیریه و سازمان های مردم نهاد دشوار می کند.چراکه جان افراد می تواند در معرض مخاطره باشد.
وی در بخش دیگری از صحبت‌هایش با اشاره به اینکه هر فعالیت مدنی جدا از منابع اختصاص داده شده داوطلبانه، مخاطرات و خطرپذیری های بالایی دارد به ویژه در جوامعی که منابع مدنی را به رسمیت نمی شناسند، تأکید کرد:
این جوامع به نوعی سعی می کنند این منابع را محدود یا کنترل هایی برای آن داشته باشند.
مدنی افزود: این مسئله که مؤسسه یا سازمان مدنی یا ان.جی.اویی کار اجتماعی انجام می دهد یا سیاسی، همیشه تشخیصش آن آسان نیست. گاهی آنقدر این مسائل در یکدیگر ادغام و شرایط پیچیده می شود که ناشی از ساختار موجود است و مرز میان آنها ریسک های جدی در پی دارد.
وی اضافه کرد:پس همین موضوعات دامنه هزینه ها برای فعالیت های مدنی را بسیار گسترده می کند.اساسا سازمان های جامعه مدنی یکی از ویژگی های مهم شان، داشتن هویت مستقل است.
این پژوهشگر اجتماعی خاطرنشان کرد:سازمان های جامعه مدنی ویژگی های مشترکی دارند. از جمله فعالیت آنها مرتبط با زیست داوطلبان است. یعنی کسانی که در سازمان های مردم نهاد و خیریه ها کار می کنند بر اساس تجربه خود به این نتیجه می رسند که مشکلی در سطح اجتماع وجود دارد و خوب است که ما برای رفع آن تلاش کنیم. مثل موسسه دارالاکرام که منشا اولیه شکل‌گیری آن کودکانی هستند که توانایی رفتن به مدرسه ندارند و امروز این مؤسسه بر اساس تفکر حمایت از این کودکان شکل گرفته است.
مدنی تصریح کرد: ویژگی دوم جامعه مدنی این است که داوطلبان ورود و خروج آسانی دارند و هر فردی مایل به انجام کار خیری باشد و منفعت فردی خود را کنار بگذارد، می تواند در این فعالیت اجتماعی شرکت کند.
وی بیان کرد: معمولا تفکر درون این سازمان ها مبتنی بر خرد جمعی است. آنچه که مهم است انتخابی کاملا مستقل و آزادانه است که وارد کار اجتماعی شوند. شاید یکی از مهم ترین ویژگی‌های سازمان های مدنی استقلال نسبی از نظام و حکومت و مردمی بودن آن است.
این جامعه‌شناس و پژوهشگر ارشد علوم اجتماعی در بخش دیگری از صحبت هایش ادامه داد: همچنین منشاء اخلاق مدنی، تجربه همزیستی بشر در طول تاریخ است. زندگی شهر نشینی آغاز شده و طبیعتا جدا از منافع تک تک افراد منفعت جمعی هم مطرح است. کنار هم زیست کردن انسان ها، مستلزم پذیرش کلی واحد است و جامعه هویتی کاملا مستقل از افراد باید داشته باشد. به همین دلیل هرچقدر جوامع بیشتر اجتماعی شوند، در واقع مدنی نیز شده اند. زیرا تجربه همزیستی با یکدیگر را بهتر و بیشتر درک کرده و به همین میزان اخلاق مدنی در آنها رشد پیدا کرده است.
این جامعه شناس در ارتباط با مفهوم اخلاق مدنی نیز خاطرنشان کرد: این مفهوم تا حدودی نزدیک به سایر منابع مانند همبستگی اجتماعی است. همبستگی اجتماعی می تواند به اخلاق مدنی کمک کند اما این دو مفهوم با یکدیگر تفاوت دارند و یک مفهوم را شامل نمی شوند.
مدنی تصریح کرد: اخلاق اجتماعی می تواند نظم را در جامعه گسترش دهد ولی مفهومی کاملا جدا دارد. به طور کلی ما در جوامع دو نوع نظم داریم، یک نوع نظم اخلاقی و دیگری نظم هنجاری. نظم اخلاقی مبتنی بر نوعی جوشش درونی است و به نوعی پذیرش قواعدی آگاهانه و خود مختارانه است. نظم هنجاری اما توسط قواعد سیستم ها شکل می‌گیرد و این نظم هنجاری از طریق سیستم ها تعیین می شود و ما از آن طریق قوانین جاری را مطرح می کنیم.
این پژوهشگر علوم اجتماعی تأکید کرد: سازمان های جامعه مدنی در حوادث طبیعی با چالش های جدی سروکار دارند از جمله چالش در صورت بندی فعالیت ها، چالش مشروعیت، چالش سازمان، چالش اولویت، چالش رابطه با دولت و چالش منابع.
سعید مدنی در پایان افزود: مواجهه با این چالش ها نیاز به انگیزه های جدی دارد که منطق پشتیبان این انگیزه، اخلاق مدنی است.
وی اضافه کرد: همین پشتوانه نیز امید را در خون جامعه مدنی روان می سازد و در دوران سخت و دشوار اپیدمی توان لازم را برای تداوم تلاش های سازمان های مردم نهاد مهیا می کند.
