سازمان کتابخانه‌ها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی با جذب بیش از 500 عنوان نشریه کاملا تخصصی چاپی و دیجیتالی در حوزه ادبیات فارسی از همه ادوار تاریخی در آرشیو مطبوعات، توانسته جایگاه ویژه‌‌ای در پاسخگویی به محققان برای بهره‌‌مندی از مطبوعات ادبی داشته باشد.
آغاز ادبی نویسی در مطبوعات ایران
ابراهیم حافظی؛ رئیس ادارۀ مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی با این توضیح که ادبی‌نویسی 17 سال پس از آغاز روزنامه نگاری در ایران وارد عرصه مطبوعات شد، به شماری از برترین نشریات ادبی این آرشیو اشاره می‌کند.
او می گوید: روزنامه «علمیۀ دولت علیۀ ایران» در سال 1280 قمری در برخی شماره‌ها مطالب ادبی را چاپ می‌کرد، اما نخستین روزنامه‌ای که توجه جدی‌تری به ادبیات داشت روزنامه «ملتی» است که سال 1283 قمری به همت اعتضادالسلطنه، وزیر علوم دوره ناصری چاپ می‌شد. این روزنامه که دورۀ کامل آن در آرشیو آستان قدس رضوی موجود است، ادامه عنوان «روزنامه وقایع اتفاقیه» است که به دستور ناصرالدین شاه به چهار نشریه متفاوت تقسیم شد.
به گفته حافظی، در دوره مظفری توجه به ادبیات در روزنامه‌‌ها نمود بیشتری پیدا کرد. «تربیت» به عنوان اولین روزنامه غیردولتی ایران است که ذکاءالملک فروغی در سال 1314 قمری منتشر کرد و هم اکنون 434 شماره آن در آرشیو گنجینه رضوی موجود است. روزنامه «ادب» را ادیب الممالک فراهانی در سال 1316قمری در تبریز چاپ کرد و بعد انتشارش را در مشهد و تهران ادامه داد.
«بهار» اولین مجله تخصصی ادبی
وی در ادامه به اولین مجله‌های تخصصی ادبی اشاره می‌کند و می‌افزاید: در دوره مشروطه برای اولین بار یوسف اعتصام‌الملک آشتیانی، پدر پروین اعتصامی، مجله «بهار» را در سال 1328 قمری به عنوان اولین نشریه کاملا ادبی منتشر کرد که 24 شماره کامل آن در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است.
دومین نشریه ادبی را نیز ملک‌الشعرای بهار با نام «دانشکده» در سال 1336 قمری منتشر کرد و با چاپ آن سیر انتشار نشریات تخصصی ادبی کشور در مسیر رشد و گسترش قرار گرفت.
مجله «دبستان» نیز نخستین مجله ادبی بود که در خراسان منتشر شد. این نشریه به همت سیدحسن مشکان طبسی در سال 1301 منتشر شد که از آن به عنوان سومین مجله تخصصی ادبی کشور یاد می‌شود.
سانسور مطبوعات در حکومت پهلوی اول
حافظی به رشد چشمگیر نشریات ادبی در سال‌های پایانی حکومت قاجار اشاره می‌کند که از میان آن نشریات «گل زرد»، «ارمغان»، «آینده»، «ناهید»، «آزادیستان» و «شرق» تأثیر بسزایی درروزنامه‌نگاری ادبی پس از خود را داشتند.
رئیس ادارۀ مطبوعات با اشاره به جو سانسور مآبانه و اختناق‌آمیزی که در حکومت پهلوی اول بر مطبوعات حکم‌فرما بود بیان می‌کند: نشریات این دوره یا دچار سانسور شدند یا بیشتر جنبۀ تمجیدگرایانه دارند.
در این دوران، مجله‌هایی همچون «ارمغان» و «آینده» به انتشارشان ادامه دادند و موضوعات شعر و داستان در مطبوعات این دوره بیشتر شد.
رشد چشمگیر مطبوعات ادبی مشهد پس از انقلاب
حافظی به رشد چشمگیر چاپ مطبوعات ادبی مشهد پس از پیروزی انقلاب اسلامی اشاره دارد که منابع مطبوعاتی بیش از 70 عنوان را در این زمینه فهرست کرده‌اند و آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی در مجموع تعداد 65 نشریۀ تخصصی این حوزه را جذب کرده است.
او می‌افزاید: بیشترین مجوز صادر شده برای چاپ نشریات ادبی در تاریخ روزنامه نگاری ایران مربوط به دهۀ 80 است که استان‌های تهران، خراسان رضوی، اصفهان و آذربایجان شرقی به ترتیب صاحب بیشترین تعداد نشریۀ ادبی در این میان هستند که از هریک از این استان‌ها بالغ بر 50 نشریۀ ادبی در آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.
رئیس ادارۀ مطبوعات با اشاره به آرشیو غنی مطبوعات بین‌المللی آستان قدس رضوی بیان می‌کند: حدود 30 عنوان نشریه ادبی فارسی‌زبان که در کشورهای هند، ترکیه، پاکستان، افغانستان، لبنان، مصر، ازبکستان، تاجیکستان، عراق، آلمان، فرانسه، آمریکا و کانادا به چاپ رسیده است در آرشیو مطبوعات آستان قدس موجود است.
همچنین مجموعه‌ای از ویژه‌نامه‌های تخصصی زبان و ادبیات فارسی که توسط نشریات مختلف کشور اعم از نشریات مستقل و یا وابسته به مراکز فرهنگی و دانشگاه‌ها مانند دانشگاه تهران، علامه طباطبایی، شهید بهشتی، فردوسی مشهد و اصفهان منتشر شده و حاوی مقالات متعدد در حوزه شعر و ادبیات است نیز در آرشیو مطبوعات این آستان مقدس گردآوری شده است.
گفتنی است، آرشیو مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی یکی از بزرگترین آرشیوهای مطبوعاتی کشور به شمار می‌آید که مجموعه‌ای از نشریات نفیس قدیمی تا نشریات روز کشور در آن جمع‌آوری شده و با دیجیتال‌سازی نشریات قدیمی تلاش شده این میراث مکتوب برای آیندگان به خوبی حفظ و نگهداری شود.
