این اقدام ارزشمند بزرگترین واقف معاصر ایران، نخستین موزه وقفی- خصوصی کشور یعنی موزه ملی ملک را در تهران بنیان نهاد. موزه‌ای که نه‌تنها حافظ میراث ماندگار حاج حسین آقاست بلکه توانسته در پرتوی سنت وقف، نذر و اهدا بر تنوع مجموعه آثارش بیفزاید و به مؤسسه‌ای پویا در حوزه فرهنگ و تمدن اسلامی- ایرانی زیر نظر آستان قدس رضوی تبدیل شود. کتابخانه و موزه ملی ملک در حال حاضر در منطقه باغ ملی تهران قرار دارد و یکی از نقاط مهم گردشگری پایتخت محسوب می‌شود. به مناسبت 29 اردیبهشت ماه؛ روز جهانی «موزه و میراث فرهنگی» بر خدمات این موزه به‌ویژه در چند ماه اخیر نگاهی می‌کنیم.
میزبانی از اقشار گوناگون
چه نیکو بنیانگذار و واقف کتابخانه و موزه ملی ملک در وقف‌نامه خود به خدمت به خلق و سعادت افراد مملکت اشاره کرده است. سخنانی ماندگار که این موقوفه همیشه آنها را در مسیر حفظ و پاسداری از آثار در راستای ترقی معارف سرلوحه خود قرار داده است. موزه ملی ملک در حال حاضر از یک سو مکانی امن برای نگهداری نفایس تاریخی و هنری کشور در مخازنی استاندارد و از سویی دیگر مکانی دیدنی است که در تالارهای گوناگون موزه‌ای آن همچون سکه، تمبر، هنرهای لاکی و خوش‌نویسی و نگارگری، آثار منتخب گنجینه به نمایش درآمده است. البته این موزه با برگزاری دوره‌های متنوع آموزشی، نشست‌ها و کارگا‌ه‌های تخصصی و نمایشگاه‌های جذاب و خلاقانه هم توانسته به مرکزی فعال در گستره فرهنگ و هنر تبدیل شود. مکانی که در کنار خدمات‌رسانی به پژوهشگران و گردشگران داخلی و خارجی، با فراهم کردن زیرساخت‌های لازم میزبان اقشار گوناگون جامعه مانند کودکان کار و مهاجر، معلولان و جانبازان، بیماران مبتلا به اوتیسم و آلزایمر و… هم شده و پیوندی عمیق بین مخاطبانش و موزه ایجاد کرده است. به‌عبارتی فعالیت‌ها و برنامه‌های کتابخانه و موزه ملی ملک، نگاه سنتی که در گذشته مردم به موزه‌ها و کتابخانه‌ها داشتند را تغییر داده است. بهره‌‌گیری درست از ظرفیت کارشناسان توانمند و خلاق این مؤسسه در کنار تعامل با متخصصان و استادان برجسته کشور موجب شکل‌گیری تالارهایی متفاوت در چند سال اخیر در این موزه شده است که می‌توان از تالارهای علوم در ایران اسلامی، هزار داستان و هنر و زندگی نام برد. همچنین این مؤسسه با توجه به نقش موزه‌ها در جنبه‌های مختلف سلامت انسان در حوزه «موزه‌درمانی» هم وارد شده است. در این بین، مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک براساس تأکید واقف خود مبنی بر ممنوعیت بیرون بردن اشیا، نسخه‌ها و کتاب‌‌ها از موقوفه، تمامی امکانات لازم برای حفظ و نگهداری از آثار همچون کارگاه حفاظت و مرمت، آتلیه عکاسی صنعتی، کارگاه صحافی و بخش مستندنگاری را در قالب اداره اطلاعات فرهنگی و حفاظت فنی در داخل این مؤسسه راه‌اندازی کرده است.
سفری مجازی و متفاوت
کتابخانه و موزه ملی ملک از زمان توقف موقت میزبانی نهادهای فرهنگی همچون موزه‌ها و کتابخانه‌ها از مراجعان خود با توجه به شیوع ویروس کرونا در کشور در اسفند 98 و رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی در شرایط فعلی با استفاده از بستر فضای مجازی و ابزارهای ارتباطی نوین توانسته ارائه خدمات خود را به دوستداران این موقوفه به‌ویژه محققان دور و نزدیک ادامه دهد. این خدمات در حوزه موزه‌ای در قالب برپایی نمایشگاه‌های مجازی و انتشار ویدئو کلیپ و فتوکلیپ از آثار ارائه شده است به بیانی دیگر مخاطبان علاقه‌مند می‌توانند از دریچه فضای مجازی به قلمروی گنجینه نسخه‌های خطی و آثار تاریخی کتابخانه و موزه ملی ملک قدم گذاشته و گوشه‌هایی از برگ‌های زرین فرهنگ و تمدن اسلامی- ایرانی را نظاره کنند. در واقع، این روزها که دیدار از موزه‌ها با محدودیت‌هایی همراه شده است، تماشای پاره‌ای از نادیده‌های این گنجینه شاید درنگی برای لحظه‌ای لذت بردن و سفر به تاریخ باشد. موزه ملی ملک از مسیر عکس‌هایی جذاب، مخاطبانش را به سفری مجازی در دنیای نگاره‌ها و نقاشی‌های تاریخی مثل تصویر نشسته میرزا تقی‌خان امیرکبیر روی یک صندلی با کلاه بلند قاجاری یا نگاره خورشید خانم می‌برد و گاه گوشه‌هایی از فرهنگ و زیست روزمره مردم این سرزمین همچون چگونگی نشستن را در معرض نمایش می‌گذارد. حتی ممکن است با نمایش قلمدانی لاکی و سکه‌ای طلا، مخاطبان خود را به میدان جنگ چالدران در سال 920 قمری و ضرابخانه‌‌های هخامنشی ببرد و یا آنان را با نادیده‌هایی مثل گُل‌گیر شمع؛ اثری شبیه یک قیچی، تمبر یک تومانی برنز دوره قاجار، مجله نظمیه طهران قدیم و اسطرلاب‌ها آشنا کند. فیلم‌های قالی عمو اوغلی، عقدنامه امیرکبیر، نسخه‌های خطی «سی فصل در معرفت تقویم» و «موش و گربه»، تابلوی نقاشی نیمه تمام «پیرمرد در حال مطالعه» استاد کمال‌الملک، فتوکلیپ «آثار اهدایی بانو عزت‌ملک ملک» و… هم بخش‌های دیگری از این گنجینه سه هزار ساله تاریخی را به کاربران فضای مجازی معرفی می‌کند. در این میان، اهل هنر از دریچه بعضی از ویدئوکلیپ‌های متنوع این مؤسسه می‌توانند پای کلاس درس مدرسان رشته‌های هنری مثل نقاشی پشت شیشه و آینه بنشینند یا راهی صحنه و پشت صحنه کتابخانه و موزه ملی ملک شوند.
از اسماء الحسنی تا دستان دعا
ارائه خدمات مجازی کتابخانه و موزه ملی ملک با آغاز ماه مبارک رمضان، رنگ و بوی دیگری گرفت و نمایشگاه‌هایی با محوریت آثار قرآنی و ادعیه موجود در این گنجینه در شبکه‌های مجازی این موقوفه و مراکز فرهنگی همکار با آن منتشر شد. نمایشگاه مجازی «ندای آسمانی» از جمله این نمایشگاه‌ها به شمار می‌آید که با نمایش آثاری همچون قرآن مجید به خط نسخ سیدمحمد بقای اصفهانی در سال 1299 قمری بر روی کاغذ ترمه اصفهانی و قرآن کریم به خط ثلث به شیوه غبار روی تومار؛ اهدایی بانو عزت‌ملک ملک دختر بزرگ حاج حسین آقا ملک، منتخبی از قرآن‌های نفیس خطی این مجموعه را در معرض دید علاقه‌مندان گذاشته است. نمایشگاه مجازی «نسخه خطی اسماء الحسنی» هم روایتگر ذکاوت و هنردوستی حاج حسین آقا ملک است، چرا که در این اثر، اسماء الهی توسط شاه محمود نیشابوری معروف به زرین قلم در سال 958 هجری قمری در دوره صفوی در اوج زیبایی کتابت شده است. اثری که تزیینات جدول زر، لاجورد، مشکی و سبز و زنگار و سرلوح زرین و جلد میشن قهوه‌ا‌ی ضربی در آن می‌درخشد. نمایشگاه «دستان دعا» یکی دیگر از نمایشگاه‌های مجازی گنجینه کتابخانه و موزه ملی ملک است. این نمایشگاه تجلی‌گاه نسخه‌های خطی برگزیده با محتوای دعای این موقوفه است. آخر بیش از 420 نسخه خطی با موضوع دعا در این گنجینه جای گرفته است که می‌توان به نسخه‌هایی مثل انیس العابدین، زاد المعاد و مفتاح الفلاح، متعلق به سده‌های هفتم تا چهاردهم هجری اشاره کرد. آثاری که خوش‌نویسان هنرمندی در بازآفرینی و ترویج آنها بسیار کوشیده‌اند. فرازهایی از دعای کمیل، دعای روز جمعه، دعای رؤیت هلال ماه و… که از این نسخه‌ها برگرفته شده است، در این نمایشگاه مجازی چشم‌نوازی می‌کند. در کنار این نمایشگاه‌ها، برخی آثار از جمله قرآن بایسنغری بزرگترین قرآن خطی جهان و مصحف شریف به خط علاءالدین تبریزی در شبکه‌های مجازی این موقوفه معرفی شده است. علاقه‌مندان با مراجعه به وب‌سایت مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک به نشانی www.malekmuseum.org و صفحه اینستاگرام آن به نشانی malek_museum_library@ می‌توانند از این خدمات مجازی بهره‌مند شوند.
منبع : آستان نیوز
