«فریدون مجلسی» تحلیلگر روابط بین‌الملل در خصوص رویکرد آتی دولت آمریکا بر این باور است که «جو بایدن» می‌داند راهی که ترامپ رفته خطا است به همین خاطر بطلان اقدام ترامپ را اعلام می‌کند و تعهدات برجامی را می‌پذیرد.
یکی از نخستین موضع‌گیری‌های جو بایدن، نامزد منتخب انتخابات آمریکا که توسط شبکه تلویزیونی “سی. ان ان” در ۱۳ سپتامبر (۲۳ شهریور) تحت عنوان بیانیه ای از سوی این نامزد دموکرات انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ منتشر شد؛ این متن بود:«من به تهران راهی معتبر برای بازگشت به دیپلماسی خواهم داد. اگر ایران به پایبندی دقیق به توافق هسته ای برگردد، ایالات متحده مجدداً به توافق می پیوندد و این به عنوان نقطه آغاز مذاکرات بعدی عمل می کند.»
بایدن بعد از آن نیز در مناظرات و موضع گیری های خود، توجه ویژه ای به ایران و مناسبات دیپلماتیک میان کاخ سفید و تهران داشت. حسن روحانی نیز در جلسه هیات دولت مورخ ۲۱ آبان ماه، در تازه ترین و صریح ترین موضع گیری دولت در قبال رفع تحریم ها و بهبود زندگی معیشتی مردم اظهار داشت؛«برای رفع تحریم‌ها، هیچکس حق فرصت سوزی ندارد. هر فرصت مناسبی که به‌وجود می‌آید باید از آن بر مبنای منافع ملی، وحدت ملی استفاده شود. هرکجا ببینیم شرایط برای لغو تحریم آماده است، از این فرصت استفاده خواهیم کرد.»
در همین راستا «محمد جواد ظریف» نیز از جو بایدن به عنوان سیاستمداری باتجربه که توافق در زمینه اختلافات هسته ای با او “کاملاً عملی” است یاد کرده است. وی در مصاحبه مهمی که در ۲۸ آبان با روزنامه ایران داشت، تاکید کرد که «بایدن سیاست خارجی را بسیار بهتر از ترامپ می شناسد و همچنین مخالف یک جانبه گرایی است». وی گفت:« بیش از ۳۰ سال است که بایدن را می شناسد و شخصاً با وی در دوره مسئولیتش به عنوان سفیر سازمان ملل (۲۰۰۲ تا ۲۰۰۷) ملاقات کرده است.»
در این باره و درخصوص چشم انداز احیای برجام در ابعاد مختلف ایرنا با “فریدون مجلسی” دیپلمات پیشین و تحلیگر روابط بین الملل گفت و گو کردیم. مشروح این گفتگو به قرار زیر است:
بازگشت مشروط به برجام، از تازه ترین اظهاراتی است که وزیر خارجه احتمالی جو بایدن مطرح کرده؛ درباره بازگشت به برجام توسط طرف آمریکایی و رویکرد دولت بایدن در قبال این توافق چه نظری دارید؟
بایدن پیش از انتخابات هم گفته بود که اقدام ترامپ درباره خروج آمریکا از برجام را مغایر قطعنامه شورای امنیت درباره تعلیق تحریم‌های بین المللی می داند. لذا تصور نمی کنم برای بازگشت شرطی بگذارد یا شرطی بپذیرد. بطلان اقدام ترامپ را اعلام می کند و تعهدات برجامی را می پذیرد که به معنی برداشتن تمام تحریم های آمریکا نیست. تحت چنین شرایطی به نظر می‌رسد براساس وعده‌هایی که بایدن داده است او بدون قید و شرط به برجام باز می‌گردد و طبیعتا وزیر خارجه بعدی ایالات متحده هرفردی که باشد متوجه این واقعیت خواهد شد که بازگشت آمریکا به برجام نه مانع مذاکرات است، نه موقعیت آمریکا را تضعیف می‌کند.
به نظر شما احیای برجام تا چه حد می تواند به برداشتن تحریم ها کمک کند و در صورت مثبت بودن پاسخ، این کاهش تحریم ها به چه صورت خواهد بود؟
اولا به عنوان ژستی انسان دوستانه، بایدن دارو و غذا را از تحریم حذف می کند. ترامپ هم چنین ادعایی داشت منتها ابزارش را که انتقال پول بود،در اختیار نمی گذاشت. تحریم های افزوده شده ترامپ به سرعت قابل حذف است اما برداشتن تحریم های دولت اوباما که بایدن هم در آن شریک بوده،خصوصا دور نگاه داشتن ایران از نظام بانکی بین المللی، منوط به مذاکره است. یعنی باید دید اوباما چرا آن تحریم‌ها را وضع کرد؟ برداشتن آن منوط به حل آن مسئله یا مسائل دوجانبه است.
آمریکا در حال اجرای تعهدات برجامی بود، محموله پول را نقدا تحویل دادند و معامله هواپیماها انجام شد و … اما نهادهای اصولگرا که از توسعه روابط بیمناک بودند، اقداماتی مغایر برجام کردند؛ تحریم تجارت با آمریکا و حتی مرجوع کردن اتومبیل های آمریکایی از گمرک بود که به آنها بهانه متقابل می داد و دیگر اعلام و تأکید بر این نکته بود که استراتژی ایران نابود کردن اسرائیل است.برجام در پاسخ برخی پنهان کاری های هسته ای منجر به تحریم‌های بین المللی تنظیم شد؛ زیرا هدف ایران را ساخت بمب اتمی به عنوان ابزاری برای نابودی اسرائیل می دانستند و با برجام درواقع آن خطر را مرتفع کردند.
آزمایش موشکی و تأکید ایران بر آن استراتژی بهانه ای شد برای تحریم بانکی معاملاتی ایران از سوی دولت اوباما. البته ایران با استدلال حقوقی ابزار موشکی را خارج از برجام می داند که در منطق سیاسی وقتی آمریکا با اتکای به قدرت و هدف اصلی تحریم بر قرار می کند و دنیا هم زیر بار آن می رود بهانه حقوقی مؤثر نخواهد بود. بستگی به تمایل ایران دارد اگر بخواهد تحریم را بردارد منوط به مذاکره در آن باب و رفع تهدید است. اگر نخواهد که وضع موجود برقرار خواهد بود. مضافا اینکه از داخل نیز با عدم تصویب FATF مشمول تحریم بانکی خود خواسته قرار گرفتیم.
از نظر شما چه اولویت هایی توسط کاخ سفید و در صورت احیای برجام و لغو تحریم ها در نظر گرفته می شود؟
همان طور که گفته شد بازگشت آمریکا جز در مورد تحریم دارویی و غذایی و برخی تحریم های ترامپی، اولویتی برای رفع تحریم‌های اوباما قائل نیست. این امری است که درباره آن باید مذاکره شود. یکی مذاکره برای رفع تحریم در برابر رفع تهدید است و همراه آن بازگشت ایران از اقدامات گام به گام به تلافی تحریم ها است.در هر حال منوط به مذاکره به قصد تعامل است. خصوصا باید در نظر داشت ایران و ملت از تحریم‌ها در رنج است و باید فکری شود.
به جز مفاد برجام، که در اردیبهشت ۹۷ توسط آمریکایی ها نقض شد، دولت ترامپ در حدود ۶۰ اقدام تحریمی دیگر از جمله دستور اجرایی ۱۳۹۰۲ برای فشار بر کلیت اقتصاد ایران وضع کرده است، سرنوشت این تحریم ها در دولت بایدن را چگونه ارزیابی می کنید؟
به طور کلی احیای برجام، لزوما مستلزم لغو تحریم‌ها نیست. از دید آمریکا لغو تحریم منوط به لغو تهدید لفظی و عملی و میدانی برای نابودی اسرائیل به صورت مستقیم یا نیابتی خواهد بود که البته مستلزم به رسمیت شناختن و مشروع دانستن و روابط رسمی ایران با آن کشور نیست. هر زمان در این راه توافق حاصل شود مراحل لغو تحریم با برداشتن تحریم بانکی آغاز می شود که البته منوط به پذیرش اف ای تی اف و پروتوکل های آن است. مانند بقیه کشورهای جهان.
برخی کارشناسان، از نقش و تاثیرگذاری لابی ها در تعیین خط مشی سیاسی دولت جدید آمریکا و قبل از ۲۰ ژانویه(معرفی کابینه) سخن گفتند. نقش و عملکرد این لابی ها که عمدتا به اسرائیل و سعودی ها مربوط می شوند، در تعیین سرنوشت برجام و مذاکره با ایران چگونه تحلیل می کنید؟
اسرائیل که از تهدیدهای ایران منتفع بوده، خواهان ادامه وضع موجود در روابط بین المللی ایران است. عربستان و اعراب هم از حذف ایران به عنوان رقیب نفتی و نیازمند به واسطه گری عربها راضی و منتفع و خواهان ادامه وضع موجود و ادامه تحریم‌های ایران هستند. روسیه نیز ایران را رقیب نفت و گاز خود می بیند و ضمنا فرصتی برای تسلط سیاسی یافته و از وضع موجود راضی است. آمریکا از یک سو خواهان کاستن از هزینه هایش در اسرائیل است و از سوی دیگر نگران تقویت بیش از حد اعراب به بهانه تهدید ایران است و مایل است بتواند از ایرانِ رها از محدودیت ها به عنوان نیروی توازن بخش در منطقه بهره مند شود.
بهره مندی ایران از شرایط بستگی به سیاستگذاران داخلی دارد که راه حل نهایی را در جنگ و جهاد یا در تعامل و سازگاری ببینند. روزهای پایانی و مخاطره آمیز ترامپ هم مستلزم احتیاط رفتاری است.
