عید قربان را عید اضحی نامگذاری کرده اند، چرا که اضحی جمع ماده ضحی به معنی ارتفاع روز و امتداد نور آفتاب است و هنگامی که خورشید بالا می آید حجاج قربانی می کنند. یکی از مهمترین نکات درباره عید قربان و حج ابراهیمی، برائت از مشرکین در مناسک حج است. این سنت به گونه ای استعاری و نمادین، به عنوان اولین کار واجب در روز عید قربان با زدن هفت عدد ریگ به «جمره عقبه» تحقق می یابد. این عمل، مبین بیزاری از هرچه کفر و شرک و هر که در برابر اراده الهی ایستادگی کند و بر اوامر و نواهی پروردگار گردن ننهاده و گردن افرازد، می باشد. در باب اهمیت این روز و آداب و اعمال آن در قرآن کریم و روایات معصومین(ع) آیات و روایات بسیاری آورده شده که در طی تاریخ به قلم علما و بزرگان دین نگاشته و حفظ شده است تا مسلمانان اعصار مختلف از فیض این اعمال بهره مند باشند.
تبصرۀ الاعیاد فضل علی بیگ بن شاهوردی
کتابخانه آستان قدس به عنوان یکی از بزرگترین کتابخانه های جهان اسلام دارای آثار بسیار نفیس و منحصری در موضوعات مختلف احادیث، فقه، تفسیر و تجوید است که به قلم بسیاری از بزرگان دین نگاشته شده است. یکی از نسخه های نفیس مرتبط با عید قربان موجود در گنجینه رضوی کتاب «تبصرۀ الاعیاد» تألیف فضل علی بیگ بن شاهوردی از فضلاء نیمه اول سده 12 هجری قمری است که به زبان فارسی نگاشته شده است. سید رضا صداقت حسینی کارشناس نسخ خطی مرکز نسخ خطی گنجینه رضوی این کتاب را مشتمل بر مطالب مأثوره(نقل شده از ائمه اطهار) در آداب و شرایط اعیاد عنوان می کند. وی بخش اول این کتاب را متشکل از 8 باب در اعیاد مبعث، غدیر، آل محمد، فطر و اضحی، نوروز سلطانی، عید محمد(ص) که جمعه است، عنوان می کند که در باب هفتم آن در بیان تزیینات و هشتمین باب نیز در غسل اعیاد و زیارات متعلقه بان سخن رفته و در بخش دوم آن نیز پیرامون رویاهایی که در خاطر مانده مطلب نگاشته شده است. این اثر که مؤلف آن را به نام شاه سلیمان صفوی(1077-1105 ق) به خط نستعلیق نگاشته با جمله «با مرتبه پادشاهیش(کذ) به خدمت مهرداریش سرافراز است فصلوات الله علیهم ما دامت الاعیاد موجیّه للسرور اما بعد» آغاز می شود و با «و در کنز العمل و مفتاح الهدی و عروۀ الوثقی از آثار صحیحه صادقین جمع و ترجمه شده و الله یهدی من یشاء تمت الکتاب بعون الملک تحریرا بتاریخ شهر ربیع الاخر سنه 1105 مجموع نسخه شریفه هزار و هفصد بیت است» به اتمام می رسد.
منهاج الفلاح تألیف علی بن شاه محمود بافقی
نسخه نفیس دیگر مربوط به عید قربان کتاب منهاج الفلاح تألیف علی بن شاه محمود بافقی از فضلآء نیمه دوم سده 11هجری قمری و از شاگردان شیخ بهایی و معاصر شیخ حرعاملی است. صداقت حسینی این اثر را شامل اعمال و ادعیه سال عنوان می کند که در مقدمه آن «در بیان تعریف و ترغیب و تخویف نماز و دعا و بیان شرایط دعا و سبب تعویق حاجتها» سخن گفته شده است. باب اول این اثر در سه فصل به بعضی مسئله و ادعیه که تعلق به وضو و غسل و غیر آن دارد، وصیت و ذکر بعضی از آن چیزهایی که تعلق به اذان و اقامه دارد پرداخته است. در باب دوم و سوم نیز پیرامون پنجاه و یک رکعت نماز شبانه روزی و بعضی ادعیه که تعلق به آن دارد و تعقیبات نماز مطالبی عنوان شده است. در باب چهارم به بیان نماز عید فطر و عید اضحی و نماز جمعه و کسوف و زلزله و غیر آن و در بیان بعضی از ادعیه که تعلق به مجموع ماه ها و روزها و شب های متبرک دارد، پرداخته شده که خود دارای دو فصل پیرامون مباحث اعمال ماه های قمری است. صداقت حسینی تاریخ کتابت این اثر را که توسط اسماعیل بن ابراهیم هروی به خط نسخ 19 سطری کتابت شده به سال 1083در هرات عنوان می کند که توسط بنیاد مستضعفان در شهریور 1367 به آستان قدس رضوی واگذار شده است.
ادعیه منقول از مهج الدعوات
ادعیه منقول از مهج الدعوات نسخه خطی دیگر موجود در گنجینه رضوی است. حسینی این نسخه را مشتمل بر فصولی در آداب تکفین و تدفین و مختصری در احراز ائمه اطهار علیهم السلام عنوان می کند. ادعیه احتجاب، جامع (زیرنویس شده به ترجمه فارسی)، تربت، عریضه های حاجات، ادعیه العافیه، المعونۀ علی قضاء الدین، اذا اقتر علیه الرزق، التضرع، ایام هفته، عیدین فطر و اضحی منقول از صحیفه کامله سجادیه(ع) بخشی از مطالب مندرج در این نسخه نفیس خطی است که با جمله «بطلبد و هر که… کرده باشد یا اذیتی رسانیده باشد» آغاز و با «چهارم سعد پنجم نحس شش نیکویی دشوار» پایان می یابد. این اثر که به خط نسخ خوش 13 سطری کتابت شده است توسط میرزا ابوالحسن آملی در فروردین 1369 وقف آستان قدس رضوی شد.
گزارشگر: فاطمه باغشاهی
