مجموعه تمبر مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک با دارا بودن بیش از صد هزار قطعه تمبر از دوره های گوناگون تاریخی، یکی از مجموعه های کم نظیر این موقوفه آستان قدس رضوی در تهران است که نفایس آن در پیشرفته ترین تالار موزه ای تمبر کشور در این موزه در معرض نمایش قرار دارد. تعدادی از تمبرهای این مجموعه روایتگر میراث فرهنگی و یادمان های تاریخی همچون مساجد است. در این گزارش به مناسبت روز جهانی مسجد، منتخبی از تمبرهای گنجینه ملک را که به تصویرهای مساجد مهم کشور و دنیا مزین است به همراه سه نسخه خطی این گنجینه با موضوع مساجد معرفی می کنیم.
تمبرهای مساجد خارج از کشور
مسجد النبی، یکی از مهم ترین مساجد مهم جهان به شمار می آید که تصویر آن بر روی تمبرهای شرکت پست جمهوری اسلامی در مناسبت هایی همچون هفته وحدت نقش بسته است. در این میان می توان به تمبر 3 ریالی آغاز پانزدهمین قرن هجرت پیامبر اسلام(ص) با تصویر مسجد النبی در سال 1358 و تمبر ۵ ریالی میلاد حضرت محمد(ص) با نقش این مسجد در سال 1363 و تمبر ۶۰ ریالی کنگره علمی تخصصی دائره المعارف فقه اسلامی با نقش مسجد النبی در سال 1372 اشاره کرد. مسجد الاقصی، از دیگر مساجد مطرح دنیا است که طراحان از تصویر آن بر روی تمبرها استفاده کردند. تمبرهای ویژه روز جهانی قدس از مهم ترین این یادبودهای کاغذی است. به طور نمونه تمبرهای 5 و 20 ریالی روز جهانی قدس در سال 1359، تمبر یک ریالی روز جهانی قدس در سال 1361، تمبر 250 ریالی انتفاضه ملت مسلمان فلسطین و تمبر ۵۰ ریالی روز جهانی کودک در سال 1371 با نقش این مسجد در گنجینه موزه ملی ملک وجود دارد. همچنین بر روی نمونه تمبرهای اتحادیه پستی جنوب و غرب آسیا، تمبرهایی با تصاویر مسجدهای این منطقه چاپ شده است. از جمله این مساجد که در کشورهای همسایه ایران قرار دارد می توان مسجد لاهور پاکستان و مسجد ایا صوفیه ترکیه نام برد. تصویر این مساجد بر روی تمبرهای 50 ریالی اتحادیه پستی جنوب و غرب آسیا در سال 1370 موجود در گنجینه ملک قابل مشاهده است. بلوک دو عددی تمبر مشترک ایران و ترکیه با تصویر مسجد سبز ترکیه و مسجد کبود تبریز در سال 1393، از جمله تمبرهای این گنجینه با تصویر مسجدی از کشورهای منطقه است. این تمبر توسط علی جنتی به کتابخانه و موزه ملی ملک اهدا شده است.
تمبرهای مساجد ایرانی
تصویر مساجد شهرهای مختلف ایران بر روی تمبرهای پست جمهوری اسلامی در سال های مختلف قابل رؤیت است. تمبر یک قرانی سری سلاطین با نقش مسجد گوهرشاد مشهد در سال 1294 خورشیدی، از قدیمی ترین تمبرهای گنجینه ملک با تصویر مسجد است که نام حاج حسین آقا ملک به عنوان واقف آن می درخشد. همچنین می توان از تمبر یادبودی ۶۵۰ ریالی مسجد مقدس جمکران در سال 1386، تمبر یادبودی ۱۰ ریالی پنجاهمین سالگرد قیام مردم در مسجد گوهرشاد در سال 1364 با تصویر این مسجد، تمبر 50 ریالی اتحادیه پستی جنوب و غرب آسیا با نقش مسجد امام اصفهان در سال 1370، تمبر مشترک ایران -چین از بلوک ۲ عددی ۴۰۰ ریالی با تصویر مسجد شیخ لطف الله اصفهان در سال 1382 و تمبر 15 هزار ریالی مشترک جمهوری اسلامی ایران و ارمنستان با نقش کلیسای وانک و مسجد کبود در سال 1395 نام برد. در این میان تصویر مساجد کشور زینت بخش یک سری تمبرها با عنوان «تمبرهای حفظ میراث فرهنگی» در سال های گذشته شده است. تمبر ۱۰ ریالی میراث فرهنگی و نقش مسجد و مدرسه عالی سپهداری اراک، تمبر ۱۰ ریالی میراث فرهنگی و نقش مسجد و مدرسه علمیه آقا بزرگ در کاشان، تمبر ۱۰ ریالی میراث فرهنگی و نقش شبستان مسجد تاریخانه در دامغان، تمبر ۱۰ ریالی میراث فرهنگی و نقش مسجد و مدرسه عالی شهید مطهری –تهران در سال 1367 و تمبر ۵ ریالی میراث فرهنگی و نقش مسجد کبود تبریز در سال ۱۳۶۵، از جمله این تمبرها به شمار می آید. همچنین تمبرهایی به ارزش های ریالی 2، 5، 10، 30، 200 و… با عنوان «سری مساجد کشور» در سال های 1366 تا 1368 توسط شرکت پست جمهوری اسلامی چاپ شده است. نقش مساجد جامع شهرهای شوشتر، ارومیه، قزوین، ساوه، نطنز، اصفهان، دزفول، یزد، عقیق شیراز و… بر روی این تمبرهای گنجینه ملک به چشم می خورد.
نسخه های خطی مساجد
بیشتر تمبرهای مزین به تصویر مساجد موجود در گنجینه ملک متعلق به مجموعه وقفی حاج حسین آقا ملک بنیانگذار و واقف کتابخانه و موزه ملی ملک است. بعضی از آن ها نیز توسط فرهنگ دوستانی همچون محمد صادق ثابتی و محمود کاظمی به این موقوفه اهدا شده و تعدادی نیز توسط این مؤسسه از شرکت پست کشور خریداری شده است. البته علاوه بر این تمبرها، آثار دیگری با موضوع مساجد در گنجینه مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک وجود دارد. رساله «التقاط من المستقصی فی فضائل مسجدالاقصی» که با محوریت وضع جغرافیایی و تاریخی مسجد الاقصی به خط نستعلیق چلیپا در سال 1167 قمری و دوره زندیه کتابت شده است، نسخه «کتیبه های مسجد جامع گلپایگان» با محوریت خوانش و ترجمه کتیبه های به خط کوفی این مسجد که به خط شکسته نستعلیق در سال 1302 قمری و دوره قاجار نوشته شده است و نسخه خطی «توصیف مسجد جامع مشهد» در قرن 13 قمری، از جمله این آثار است. دوستداران فرهنگ و تاریخ اسلامی- ایرانی برای کسب اطلاعات بیشتر درباره آثار گنجینه ملک با موضوع مسجد و دیدن تصاویر این تمبرها می توانند به بخش مجموعه ها در وب سایت کتابخانه و موزه ملی ملک به نشانیwww.malekmuseum.org مراجعه کنند. کتابخانه و موزه ملی ملک در سال 1316 خورشیدی بر حرم مطهر رضوی وقف شده است و در حال حاضر در تهران، میدان امام خمینی، سردر باغ ملی، خیابان ملل متحد(میدان مشق) قرار دارد. خدمات این موقوفه فرهنگی با توجه به رعایت فاصله گذاری اجتماعی در دوران مقابله با بیماری کرونا همچنان به صورت غیرحضوری به عموم مخاطبان به ویژه پژوهشگران ارائه می شود.
گزارشگر: آرزو مستأجر حقیقی
